Qırım.Aqiqat Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov ile intervyünıñ ekinci qısmını derc ete. Birincisinde Qırımnı azat etüv yolları ve muzakereler masasında ola bilecek uzlaşuvlar aqqında laf ettik. Şimdi Qırımnıñ vaziyeti ve Rusiye Ukrainağa büyük ücüm kerçekleştirgen soñ qırımtatarlar ögünde peyda olğan yañı meseleler aqqında laf etemiz.

«İnsanlar tirene»

– Esas Ukrainada büyük cenk ketkeni içün Qırım ve onıñ iç problemleri Ukraina kün tertibinde biraz eksildi kibi bir is yoqmı?

– Al-azırda Ukraina devletinde yapılğan er şeyniñ bir maqsadı bar – cenkni eñ yaqın vaqıtta ğalebenen yekünlemektir. 8 yıldan berli işğal altında qalğan Qırımnıñ adise-vaqiaları bu sebepten ekinci planda qala. Amma bu vaqtınca bir şey, Ukraina Silâlı quvetleri Ukraina Cenübinde keniş sürette qarşı ücüm etip başlasa, Ukraina ve dünya cemaatçılığınıñ diqqatı kene Qırımda olacaq. Eñ esası – Ukraina devletiniñ Qırım üzerindeki suvereniteti ğayrıdan tiklenmese, Rusiye-Ukraina cenki bitmeycegini er kes añlamalı, başqa variantı yoq. Ve, ebet, Qırımda olğanlarnıñ haberlerden ğayıp olmaması içün elimizden kelgenini yapmalımız.

Qırımda insanlarğa yapılğan informatsion-maneviy basqı fevralniñ 24-nden soñ insanlarnı sustırmaq, mahkemelerge çıqmalarına mania olmaq, bir-birine qoltutqanını köstermemeleri içün yapıla.

Meselâ, böyle bir kampaniya bar: cenk ve Putinniñ tarafdarları saylana ve çeşit teşkilâtlarnıñ reberlerine ve «deputatlarğa» qolunda kameranen yollanıla, olarğa bu «mahsus arbiy operatsiyağa» (Rusiye Ukrainağa qarşı başlatqa cenkni böyle adlandıra – QA) olğan munasebetni aytmağa teklif etile. İnsanlarnı olarnıñ fikri kösterilecek, dep qorquzalar. Añlaşıla ki, böyle areketlerniñ maqsadı Qırım cemiyetini qorquzmaq ola.

Reber, oca, ekimlerni içtimaiy ağlardaki saifelerinde künde eñ az üç paylaşuv yapıp, Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı cenkke qoltutqanını köstermege zorlaylar. İnsan özü metin yazıp olamasa, oña tevsiye etilgen resurslardan paylaşuv yapmağa teklif etile.

Aynı vaqıtta cenkke qarşı çıqqanını bildirgen insanlar taqip etile, Rusiye ordusını itibardan tüşürüv maddesine köre insanlar apiske alına. Elimdeki malümatım biraz eski, amma 2,5 ay içinde Qırımda 69 insan «Rusiye ordusını itibardan tüşürüv» olaraq tasnif etilgen areketleri sebebinden memuriy mesüliyetke çekildi.

– Men daa evel faal olmağan qırımlılarnı büyük cenk narazılıqlarğa çıqmağa mecbur etti, dep eşitken edim.

– Rusiye ordusınıñ büyük istilâsı Qırımda işğalci akimiyetniñ ceza organları tarafından kontrolni ve repressiyalarnı quvetleştirdi.

Şu sebepten Qırım sakinleri Rusiye işğalcilerine kütleviy şekilde narazılıq bildirip olamay. Qırımdan uzaq olğanlar ise yüz biñlernen Qırım sakininiñ namuslılığını ve vicdanını şübhege oğratıp, olarnı duşman tehnikasını taşığan trenlerni bozmağanında, işğalcilerge tuzaq qurmağanında qabaatlay, olar Ukraina devletine sadıq qalğan Qırım sakinleri yaşamağa devam etken işğalci rejimniñ ne qadar zalım olğanını tasavvur etip olamaylar. Yaqında kütleviy şekilde tutulğan qırımtatar advokatlarını hatırlamaq yeterlidir.

Ne de olsa, insanlar tirene. Olar qırımlı siyasiy mabüslerge qoltutmaq içün meydanlarğa çıqa, Ukraina ve çetel kütleviy haber vastalarında Qırımdaki vaziyet aqqında intervyü bere, Qırımnı Rusiye zaptçılarından azat etüv çağıruvlarınen kâğıtlar tarqata, «raşist» timsallerini qoparıp ala. Bazı narazılıqlar, ebet, pek rezonanslı ola. Bogdan Zizanıñ ikâyesi kibi, meselâ. Amma böyle vaqialar kütleviy olmadı.

Qırımda yaşağan er bir insan iç olmağanda bunı yapmalı: yamanlıq tarafına keçmemeli. Bugünki adise-vaqialarda yamanlıq pek yahşı köründi. Rusiye ve qurulışlarınıñ, işğalcilerniñ Qırımda yapqanlarnı – yamanlıqtır. Ve insan bu yamanlıqtan uzaq olmalı – Qırımda yaşamaq içün mümkün olğanı qadar uzaq turmalı. İnsan bu yamanlıqqa hızmet etmemeli. Meselâ, Rusiyeniñ yañı cinayetlerine qoltutuv mektüplerini yazmağa kerekmey.

– İşten çıqaruv telükesi olsa da?

– Bunı yapmağa istemegenlerni daa apiske almağan ve qurşunğa tizmegen ediler. E, başqa iş qıdırmağa kerek olur, amma öldürüvge qoltutmaycaqlar.

Qırmızı çizgi ve qanunnı keçkenler endi bar. Olar yapqanlarınen degil, yañı insanlarnı celp etmege istegenlerinen telükeli ola. Bir yerde qorquzmağa, bir yerde basqı yapmağa, bir yerde iqna etmege tırışalar. İlim ceetinden isbatlandı, satqınlar hainlik yapıp, ne yapqanlarını añlaylar. Şunıñ içün bir özleri olmağa istemeyip, yanlarında olar kibi satqınlar olsun isteyler.

Yahşılıq ve yamanlıq arasında saylamaq işğalcige hızmet etken insanlardan uzaq turmaq demektir. Cami imamı ya da papaz olsa da uzaqlaşmaq.

Qırım insanlarını coya

– Şimdi bütün diqqat esas Ukrainada, Qırımda Rusiye tarafından millet mensüpligine köre kütleviy repressiyalar olacaqmı, sizce? Meselâ, 1944 senesi olğan sürgünlik kibi?

– Ebet, Moskvada qatil ve paranoikler otura. Faqat şimdilik Moskva çoq milletli Rusiye cemaatını kontrol altında tutmaq içün elinden kelgenini yapacaq: tatar, başqır, burât, udmurtlarnı ve diger halqlar tarafından millet mensüpligine köre yoq etüv olaraq tanılacaq areketlerni yapmaycaqlar. Amma bu tek menim fikrim. Belli ki, Kreml cinayetçileri sağlam mantıqlı degil. Putinniñ aytqanlarını hatırlañız: «Rusiye olmasa, bu dünya nege kerek?». Rusiyeni idare etken vurdalaklar tek ayrı halqlarnı degil, bütün insanlıqnı yoq ete bile.

– Ukrainağa qoltutqan vatandaşlarnıñ Qırımdan kütleviy şekilde ketmesi mümkünmi?

– Endi keteler. Bu Qırımnıñ kelecegi içün eñ telükeli şeydir. Ketken er kes qaytıp olamaz, bazıları istemez. Em esas Ukrainadan çetelge ketken qadın ve balalar çoq.

Semetdeşlerimizni toplamaq vazifesi bizim içün sürgünlik yerlerinden Qırımğa qaytuv vazifesinen aynı olacaq. Halqımız qaytmaq içün bütün küçüni sarf etti. Bir çoq insan bunıñ içün apishane, zorluq ve ğayıplardan keçti. İnsanlarğa tuvğan toprağımızda toplaşmaq içün ğayret köstermek kerekmiz. Bu birinci problemimiz olacaq.

– Qırımtatarlarnıñ 45 yıl evelsi olğan vaziyetini hatırlata: 1944 senesinden 1989 senesine qadar.

– Qartbaba-babalarımız bunı yapqanı içün qaytıp oldıq. Olarnı sürgün etkenler – olar sürgünlik şaatları, zarar körgenler ve mahsus yerleştirilgenler oldı.

Şimdi ise dünyanı körgen genç insanlarımızğa etnik, til, medeniy kimliklerini saqlap qalmalarınen beraber keleceklerini qurmaları içün delil ketirmek kerekmiz, halq öz toprağında saqlanmasa, bunı yapmaq imkânsız olacaq. Kosmopolitizm esas olmasın ve olar içün temel olmasın. Qırım olarnıñ çekicisi olmalı.

Bizim nesilimiz içün Qırımnen bağımız şübhesiz edi. Bizim içün babalarımıznıñ vatansız kelecek olmaz lafı yeterli edi.

– Şimdi aksine olmaymı: vatanda kelecegiñiz yoq kibi?

– İşğal etilgen Qırımda – e. Anda til, tarih, medeniyet aqlarını yerine ketirip olamasañ, öyle. Şunıñ içün küreşip, aqlarnıñ musaviy olması içün şarait yaratmalı.

2014 senesine qadar bizim esas problemimiz ilân etilgen musaviylikniñ bir uquqiy alet tarafından temin etilmegeni edi. Şunıñ içün bizim içün müim olğan şey Qırımda bütün insanlarnıñ aqlarından aynı imkânlarnen faydalana bilmesi. Qırımtatar halqı aqlarınıñ ğayrıdan tiklenmesinen bağlı qanunlar qabul etilmese, bu imkânsızdır. Birinciden, Ukraina devleti terkibinde milliy-territorial muhtariyet şeklinde kelecegini belgilev aqqı.

– Bu yaz Qırımda Meclis reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl ve ağa-qardaş Ahtemovlarnıñ davası boyunca üküm çıqarılacaqtır. Advokat Nikolay Polozov qadılar tatilge çıqmaq içün qabaatlayıcı üküm çıqarmağa planlaştıra. Ne beklemek mümkün?

– Bugünki vaziyette yahşı bir şey beklemeyim, ebet. Nariman Celâl, Aziz ve Asan Ahtemovlar qabaatlanğan maddelerge köre 20 yıl apis cezası berile bile. İşğalciler qarar alğanda özüni tutmaycaqtır. Bu dava sahte, qanunsız ve terrordan başqa bir şey degil.

İşğalciler Narimannıñ rolüni ve qırımtatar cemaatında yerini yahşı añlay. Nariman dünyabaqışı Qırımğa qaytuv şaraitlerinde şekillengen qırımtatarlarnıñ yañı çeşitlerden birini temsil ete. Böyle insanlar bizim nesilimizge ait olğan eski usullarğa bağlı degil. Nariman ve onıñ kibi insanlar em bilgi, em tabiatları, em dünyabaqışlarına köre Ukrainadaki Qırımda beraber yaşamaqnıñ meselelerini çeze bile. İşğalciler bunı añlay, şunıñ içün onı acımaycaqlar. Lâkin eminim, bugün böyle büyük apis cezalarını alğanlar bu müddet devamında azatlıqtan marum qalmaycaq. Qırım Kreml istegeninden daa tez azat etilecek.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.