«Putin yaramay niyet almaq içün Qırımğa bara». Rusiye prezidentiniñ Keriç ziyareti nenen bağlı

Rusiye prezidenti Vladimir Putin «Zaliv» gemi yapıcılığı zavodında Rusiye Arbiy-deñiz quvetleri içün arbiy gemilerni qoyuv merasiminde iştirak etmek içün iyülniñ 20-nde Keriçke keldi. Ukraina Tış işler nazirligi Kyivnen keliştirilmegen Putinniñ işğal etilgen Qırım ziyaretine qarşı narazılıq bildirdi.

Aynı vaqıtta Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovğa qarşı cinaiy dava temeli boyunca ilk oturışuvnı iyülniñ 23-ne belgiledi. Meclisniñ Rusiye prezidentiniñ Keriç ziyaretine ne dey, reisi Rusiye kontrolindeki mahkemelerde ne içün imaye etilmege qarar aldı ve Ukraina ve Avropa siyasetçileriniñ «Qırım yürüşi» olacaqmı, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Katerina Nekreçaya Refat Çubarovnen ve qırımlı jurnalist David Akselrod ile laf etti.

– Vladimir Putinniñ Keriç ziyaretinden başlayıq. David, Rusiye prezidentiniñ bu ziyareti qırımlılar içün ne qadar emiyetli oldı?

Akselrod: Qırımda böyle ziyaretlerge alışqanlar. Eskiden Rusiye prezidentiniñ yarımada ziyareti bir vaqia olsa, şimdi bu adiy bir şey oldı. Bunı içtimaiy ağlardan, soqaqta insanlarnıñ aytqanlarından añlamaq mümkün. Keriç – coğrafik olaraq ayırılğan bir şeer, anda böyle şeylerge daa çoq diqqat ayıradırlar, amma Qırımnıñ cenübi, merkezi ve diger tarafları içün Putinniñ ziyareti adiy bir şey ola.

– Keriçte aytqanlarından ne qayd eter ediñiz?

Akselrod: Esasen gemiler, flot aqqında aytıldı. Putin, Rusiye flotunıñ mudafaa qabiliyetine qol tutmağa, onı zemaneviy alğa ketirmege azırlana, dep ayttı. Qırım saytlarında Keriçte qoyulğan gemiler 2014 senesiniñ adise-vaqialarından soñ ketirilmesi yasaqlanğan frenk «Mistrallerniñ» analogları olacaq, dep yazğanlar. Ne de olsa, bu gemilerniñ hususiyetleri şimdilik aydınlatılmadı. «Ölümsiz polk» aktsiyasınen bağlı lafları qayd etildi – onı 2021 senesine qaldırmağa qarar alğanlar. Putin müim bir şey dedi, dep aytıp olamayım.

Rusiye prezidenti Vladimir Putin Keriçteki «Zaliv» gemi yapıcılığı zavodında, 2020 senesi iyülniñ 20-si

– Sağ oluñız, David. Refat ağa, sizce, Putin bu sefer Qırımğa ne maqsadnen keldi?

Çubarov: Bir qaç yıl evelsi bu sualge cevap bergende cinayetçini cinayet yeri celp ete, dep cevap bergen edim. Bugün de öyledir. Ziyaret içün bir sıra sebep bar, amma olardan biri – 2014 senesi yapqan cinayeti bu sefer de oña yardım etecegine olğan ümütleri. Putin Qırımğa yaramay niyet almaq içün kete… Asılında, işğal etilgen yarımadağa barıp, birden bir qaç meseleni çezmege tırışa. Bazılarınıñ tış yönelişleri bar, bazılarınıñ iç, Rusiye cemiyetine doğru yönelişleri bar.

– Bu eki yöneliş ne demek?

Çubarov: Dünya Rusiye prezidenti ve etrafındaki insanlarnıñ bunıñ kibi tsinik ve numayış adımlarına şefqatnen baqqanı Rusiyeniñ qomşularına qarşı istilâsına yol bere. Mına sizge daa bir vazife – Rusiye ve şahsen Putin halqara uquqta olğan medeniy yaşayış normalarına riayet etmeycegini daa bir kere köstermek. Diger taraftan, Rusiyeniñ özünde er şey yaramay, ve Rusiye prezidenti belli mesaclar bermeli. Gemilernen eñ az alâqası bar. Habarovskta kütleviy narazılıq aktsiyaları keçirilgenini köremiz, ve Putin memleketi içün bir fayda aqqında tüşünse edi, o yerlerge barıp, vaziyetni, şübsesiz, onı qasevetlendirgen vaziyetni ögrenir edi. Lâkin bunı yapmağa qorqa. Maña köre, Putin bu dünyada eñ çoq öz halqından qorqa. Ket-kete Rusiye cemiyetini kontrol etüv imkânları eksilgenini añlay. Mence, Putin bu sene «Ölümsiz polk» aktsiyası Habarovsk narazılıq aktsiyalarına çevirile bileceginden qorqıp, onı keçirmekten vazgeçti.

– Diñleyicimiz soray: Rusiye akimiyeti Keriçteki «Zaliv» zavodında angi küçnen arbiy gemilerni qurmağa istey?

Çubarov: Bu zavodnı yahşı bilem, işğalden evel anda barğan edim. Bu yedi yılda Rusiye onı zemaneviy donatmalarnen temin etkenini körmedik. Amma körem ki, Moskva çoq para ketecek vazifelerni almağa alıştı. Şimdi rusiyeliler zavodnı azırlamaq içün bu gemilerge para berecek – para ne qadar çoq olsa, Putinniñ etrafı içün o qadar yahşı olacaq. Başqa zavodlar da bar, meselâ, Sankt-Peterburgda, böyle arbiy gemiler anda da qurulır edi. Amma bunı mahsus Keriçte yapqanlar, şaraitler olmağan yerde, buña çoqça para ayırıp, çoqça hırsızlamaq içün… Rusiye Qırım sakinleriniñ, hususan etnik ruslarnıñ problemlerini al etmek içün onı işğal etmedi, onıñ maqsadı Kreml duşman sayğan memleketlerge şart qoyacaq arbiy platsdarm qurmaqtır. Aqyar Suriye, Libiyade Rusiye ekspeditsiyaları içün baza oldı. Qırım yañı-yañı oyunlarğa celp etile.

– Diger diñleyiciniñ eki suali bar. Birinciden, Ukraina Rusiyeden, hususan Qırımdan olacaq ücümge azırmı? Ekinciden, Ukraina akimiyetiniñ yarımadağa suv bermek planları yoqmı?

Çubarov: Sualler içün sağ oluñız. İç bir memleket cenkke, toprağına istilâ etilecegine azır degildir. Ukraina cenkke azır olğanını şahsen men aytıp olamayım, amma 2014 senesi olğanlarğa Ukraina devleti ve cemiyeti yol bermeycek. Bundan ğayrı, Rusiye tarafından er angi istilâ olsa, zaten yedi yıldan berli ketken cenkniñ şekilleri kenişleycek. Suv meselesini aytsaq, daa bir kere hatırlatmağa isteyim: Qırım ealisine suv yete. O, hocalıq faaliyeti, arbiy garnizonlar, arbiy gemiler içün yetmey. Aynı vaqıtta Rusiye repressiya ve taqip yolunen qırımtatarlarnı, etnik ukrainlerni yarımadadan quvıp, anda öz vatandaşlarını ketirmege tırışa. Yüzlernen yañı evge, ebet, infrastruktura ve suv kerek. Buña Dnipro suvını bermeycekmiz. Er kes raat olsun: soñki Rusiye askeri yarımadadan ketken künü Dnipro suvı Qırımğa ketecek… Elbette, Ukraina akimiyetine çeşit yollarnen tesir etmege tırışqan farqlı taraflar aqqında çoq şey bilmeyim. Amma bir şey bilem: yarın Şimaliy-Qırım kanalınıñ bentinde şlüzlerni açmağa emir etecek er angi akimiyet, er angi siyasetçi iş odalarında çoq qalmaycaq – halq quvar. İşğal şaraitlerinde, Qırımnıñ vaziyeti qayd etilmeyip, suv berilse, Ukraina toprağınıñ ketmesine ve Rusiye ilhaqını qabul etmesine razılıq bar olğanını kösterecek. Bu Ukraina dezintegratsiyasınıñ başlanğıçı olacaq.

– Qırımda Rusiye quvet organlarınıñ sizge ve qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevge qarşı başlatqan cinaiy taqip meselesini de diqqatsız qaldırıp olamaymız. Rusiye Tahqiqat komiteti sizni «qalabalıqlarnı teşkil etkeniñizde» ve «Rusiye topraq bütünligini bozmağa açıq çağırğanıñızda» qabaatlay. Qırımdaki Rusiye mahkemelerde vekiliñiz vastasınen özüni imaye etmege qarar alğansıñız. Ne içün? Buña diqqat ayırmamağa variantıñız yoq edimi?

Çubarov: Rusiyede mahkeme zaten yoq. Mahsus hızmetler belgilegen şartlar bar, mahkemeler olarnı tasdıqlay. İşğal altındaki Qırım aqqında aytsaq, mında mahkemeler em Tahqiqat komitetiniñ, em Federal telükesizlik hızmetiniñ emirlerini yerine ketire. Şübhesiz, bu cinaiy davalarğa qulaq asmamağa imkân bar edi. Lâkin mahkemelerde iştirak etsek, işğalci tarafnıñ sahte vesiqalarından malümat almağa çaremiz olacaq. Avropa insan aqları mahkemesine barmaq içün degil – bunı da yapacaqmız, ebet – tahqiqatçı, qadı, yalan aytqanlar, sahte şaatlar ve başqalarınıñ cinayetlerini qayd etmek içün kerek. Mahkemeler vastasınen olarnı soñunace çekiştirecekmiz.

– Mayısnıñ 3-nde memuriy sıñırda keçirilmesi planlaştırılğan, amma koronavirus pandemiyası sebebinden belli olmağan vaqıtqa qaldırılğan «Qırım yürüşi» planlarıñız ne oldı?

Çubarov: Şimdi faal iş yapılmay, çünki devletler arasında seferler nasıl olacağını bilmeymiz. Esas Ukraina ve işğal altındaki Qırım seferleri aqqında aytmayım – Ukraina ve Poloniya, Çeh Cumhuriyeti, Baltiya memleketleri arasındaki seferlerni aytam… Çeşit halqara teşkilâtlarnıñ vaqtınca işğal etilgen Qırım meselesinen bağlı alğan qararlarnı yerine ketirmek kerek dep tüşünemiz – hususan OSCE ve BM. Bir çoq ortağımız «Ebet, siznen ketemiz» dep aytıp olamadı. Ketmege razı olğan farqlı memleketlerniñ vekilleri az oldı – ondan çoq. Amma 450 Ukraina halq deputatımız bar… Bu yürüşniñ muvafaqiyetli olmasını isteymiz, ve bu bir çoq şeyge bağlı – ilk evelâ, Ukraina siyasetçileriniñ iç mobilizatsiyası. Tek qırımtatarlar ketse, muvafaqiyetsiz olurlar. Eñ az Avropa, Amerika ve Kanada siyasetçileri qol tutmalı. Vaziyetke köre baqayıq.

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosı leyhasınıñ reber vazifelerini eda ete, tele ve radio alıp barıcısı, mahsus leyhalarnıñ müellifi