Keriç köpüri Qırım sakinlerine nasıl fayda ketirir? Vladimir Putin bu qurucılıqnı propaganda maqsadınen nasıl qullandı? Rusiyeniñ dört yıllıq ilhaqından soñ yarımadada yaşayış deñiştimi?
Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde «Kündüz şou»sında siyasiy yazıcı, televizon alıp barıcısı Matvey Ganapolskiynen subet keçirile.
– Aqyarda Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaq etilgeniniñ dört yıllığı munasebetinen Putin: «Men epiñizge sarılıp quçaqlayım. Sağ olunız», - dedi. O, samimiyetnen quçaqlağandırmı, aceba, ne dep belleysiñiz ve bunıñ manası nedir?
– Ebet, o bunı samimiyetnen yapqandır. Rusiye buña Qırımnıñ tuvğan limanına «qaytuvı» dep ayta, olarnıñ özüne has ibareleri bar. O, kerçekten de Qırım sakinlerine minnetdar. Ne içün? Çünki Qırımdan, Suriyedeki cenkten, Rusiye vatandaşlarınıñ umumiy arbiyleştirilüvi ve Rusiye KHVdan dolayı o saylâvlarda elde etken reylerini elde etmege nail oldı. Belki közleri de yaşlanğandır. Onıñ, bazen apansızdan tesirlengen vaqıtları da ola. 2007 senesi o Kreml ögünde turaraq, «Moskvanıñ eteginde olürmiz» şiirini oquğan edi. Közyaşlarını toqtamağa bilmegen edi. Ancaq bu közyaşlarına başqalar qıymet kessin.
Köpür quruldı, Allah bersin. Bu meseleniñ eki tarafı bar: Qırım sakinleri içün qolaylıq ve umumsiyasiy meseleler. Köpürniñ qurucılığı, Putinniñ közyaşları ve «ura-ura» qıçıruvları – ancaq bu problemağa nisbeten halqara munasebetni deñiştirmey. Bular biri-birine bağlı olmağan cereyan. Birinci cereyan – köpür üzerinden maşnanen keçmege imkân olğanıdır. Ekincisi- ilhaq etilgen topraq olğan Qırımğa munasebet. Rusiye özüni ne qadar çoq qursam, Qırım sakinlerini özüne o qadar bağlarım dep iqna etmege areket ete. Albu ki, olar «bravo» ve «ura» qıçuruvlarınen birleikte bu yasaq territoriyada yaşamaqnı qabul eteler.
– Dört yıl içinde Rusiyede «yüzyıllıq inşaatı» denilgen qurucılıq boyunca fikriñiz deñiştimi? Bular olacağına inana ediñizmi?
Eger bu köpür uzun yıllar ya da asırlar boyunca ayaqta qalsa, demek rusiyeli müendisler, keçmişteki tedqiqatlarnı silip taşladı degen manağa kelir. O zaman alimler – iç bir şey añlamağan sersem ve ayvan demektir
– Bu qurucılıq qıyın olğanını köstergen roliklerini men daa evel seyir etken edim, çünki Rusiye bu köpürni qurmağa qarar bergeninen, mutehassıslarğa sual berip başladılar. Men de geolog degilim, bu haberni düñlep baqqan soñ, men ictimaiy ağlardaki saifemde farqlı bir versiya olaraq derc ettim. Men jurnalistim, añlaysıñızmı, jurnalist ise alternativ noqta-i nazarlarnı kösterir. Qırım sakinleri menim sözlerimni biriniñ oğursızlığına içinden quvanğan biri olaraq qabul etebilirler. Lâkin menim içim iç bir vaqıt qara degil. «Firqa – kerek dep aytqan soñ, komsomol – yahşı dep cevap berdi!» - köpür de qurulıp çıqtı. Eger bu köpür uzun yıllar ya da asırlar boyunca ayaqta qalsa, demek rusiyeli müendisler, keçmişteki tedqiqatlarnı silip taşladı degen manağa kelir. O zaman alimler – iç bir şey añlamağan sersem ve ayvan demektir. Men iç bir şeyge qarşı degilim – yeter ki, iç bir şey yıqılıp ketmesin. Menimce, rusiyeliler bu leyha tübünde kimniñ imzası turğanını, kim tasdıqlağanınen meraqlanıp baqmaq kerekler. Men bellesem, ister Ukraina, ister Rusiyedeki er bir işke – akimiyetniñ areketlerine nisbeten tenqidiy ceetten yanaşmalı.
– Yani, üzerinden keçmek havfsız demek?
– Ebet. Bu köpürnen bağlı propaganda da bar, Qırım sakinleriniñ quvançı da mevcut. Aynı zamanda müendislik fikriniñ kerçek barlıqlılığı bar.
Şimdilik, şubesiz ki, köpürnen bağlı pek büyük quvanç üküm sürecek, lâkin bu çoqqa barmaz. Artından turist sezonı kelir, bundan soñ, köpür aqqında er kes unutır. Ne içün? Çünki o turğanı kibi turmağa devam etecek.Ya ne, anda er kün nefesli aletler orkestrinen qatnamaq kerekmi sanki? Ancaq Qırım ve Rusiye sanktsiyalar altında qalır. «Elva» degeniñnen ağzıñnı içi tatlı olıp qalmaycağını er kes pek yahşı bile.
– Qırım.Aqiqat saytında Qırım sakini bir qadın Keriç parom keçiti yanında balıq satqanını köstergen bir video bar. O, Rusiye Qırımnı ilhaq etken soñ, yaşayış daa ziyade fenalaşqanı aqqında ayta.
Şimdilik,şubesiz ki, köpürnen bağlı pek büyük quvanç üküm sürecek, lâkin bu çoqqa barmaz
– Çeşit türlü fikirler bar. Bir qadın: kim olğanını aytıp oturmayıq amma, o tezce geberip ketsin dey. Başqa birisi ise, raat nefes alıp başladıq dep saya. Ukraina zamanında bazılar yahşı, digerleri yaramay yaşay ediler. Meselâ, becerikli insan Ukraina zamanında ziyade fursatı olmadan, Rusiye zamanında- daa ziyade imkânğa saip olğandır. Men bu meseleni muzakere etip oturmağa da istemeyim. Şevçenko aytqanı kibi: «Er kesnin öz taqdiri, özüniñ keniş yolu bar»...
Meni daima umumsiyasiy meseleler meraqlandıra. Bilesiñizmi, men meseleni Türkiyege beñzetem. Öz devleti olmağan soñki milletler arasında – kürtler bar. Türkiye prezidenti Recep Erdoğan,bu mesele ömürlik çezilmez dep ayta. Oña beñzep Putin de, Qırım aqqında bergen bir çoq intyervyüsında bu mesele qapaldı, dep ayta. İnsannıñ mesele qapaldı demege aqqı yoq.Bu hucur bir şey. Meselâ, sen qadınıña, bu mesele qapaldı deseñ, o senden ayırılıp keter. Sen balağa, bu mesele qapaldı dep aytsañ, o ise, on sekiz yaşını toldurğan olsa, o da saña «dört tarafıñ qıbla» dep aytır.Men meselege biraz uzaqtan baqam. Rusiyelilerniñ ayatı – rusiyelilerniñ ayatı sayıla, olar özleri çezmek kerekler.
(Metin üzerinde Mariya İyülskaya ve Katerina Kovalenko çalıştı)