Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Aprelniñ 19-nda (eski esapqa köre – 8-nde) Rusiyede eninde-soñunda #KrımNaşğa (QırımBizimge) esas olğan – Qırım ve Kubanniñ Rusiye İmperatorlığına kirişiniñ 235 yıllığı qayd etildi. Bilakis Qırım noqta-i nazarından olıp keçken vaqia ise – tammanada bir ilhaq. Bu vaziyet aqqında çoq şey yazılğanı esapqa alınacaq olsa, diqqatıñızğa 1783 ver 2014 seneleri yüz bergen vaqiqalarnıñ arasında farq ve beñzerliklerni teklif etmek isteyim.
1. Qırım mensübiyeti
Qırım (bütünley olmasa da) 300 yıldan ziyade küç qullanılaraq zapt etilerek, Osmanlı imperatorlığına ait olğan edi. Yarımdada Ukraina terkibi oldu olacağı 60 yıl qaldı, lâkin barışıq yolunen oña keçken edi. Farq ortada.
2. Qırım mustaqilliginiñ ilân etilüvi
Rusiye ordusı yarımdadağa 1771 senesi kirerek, bir yıldan soñ Qırım hanına Türkiyege bağlı olmağanına ait yarlıqqa zorlay... ancaq Peterburg kontrolü altında. Ondan ğayrı böyle bir yardım içün Qırımdan etrafınen beraber Keriçni çekip alalar. 2014 senesi rusiyeliler Qırım MC gizli olaraq kireler, amma umumen alğanda beñzerlikler daa ziyade.
3. Yañı veziyetiniñ qanuniyleştirilüvi
Türkler daa 2 yıl Rusiyenen cenkleşe, atta Qırımda desant bile teşkil eteler, lâkin muvafaqiyetsiz olalar
Türkler daa 2 yıl Rysiyenen cenkleşe, atta Qırımda desant bile teşkil eteler, lâkin muvafaqiyetsiz olalar. Yarımadanıñ mustaqilligini tanımağa mecbur qalalar. Ukraina başqa türlü qarşılıq kösterse de, muvafaqiyetsiz ola, ancaq Rusiyeniñ degenine qail olmay. Aradaki farq körünip tura.
4. Qırımda Rusiye ordusı
Mında ise 100%lik benzerlik bar. 1782 senesi rusiyeliler Qırımğa kire de, çıqıp ketmege «unutalar» ve Aqyar (kelecekte Sevastopol) körfezinde gemiler toplana. 2010 senesi rusiyeliler cemidanları üstünden turaraq, iç olmağanda 2042 senesine qadar yerleşmege bağalar, qalğanı ise, zaten belli.
5. Yerli işbirlikçiler
Eki seferde de rusiyeliler Qırımnıñ eñ üst idaresini- yani eñ soñki han olğan Şahin Geraynı ve Qırım MC soñki spikeri olğan Vladimir Konstantinovnı «celp etmege nail ola»
Eki seferde de rusiyeliler Qırımnıñ eñ üst idaresi – yani eñ soñki han olğan Şahin Geraynı ve Qırım MC soñki spikeri olğan Vladimir Konstantinovnı «celp etmege nail ola». Hanğa para (emri astındakiler onı sevmey ediler) ve, belki de, İran tahtı vaat etile. Ancaq Konstantinov ile Sergey Aksönovnı ne ile aldatılğanları – şimdilik belli degil, amma ayartuv cedveli ziyade farq etmegendir dep belliyim.
6. Teşviqat ve propaganda
İşte, bunı er zaman qullanmağa pek yahşı bile ediler. İlk ilhaq arfesinde belli olmağan «Rusiyeli vatanperver» bir «tezkere» azırlayaraq, anda Qırımnıñ taqatsızlandırması boyunca öz leyhasını beyan ete. «Bütün siyasiy vastalarnı qullanmağa areket eterek, Tatar nesilleri arasında özara qavğa ve qarşılıq çıqarmalı... ve bu yolnen biri-birinden ayırmalı, bunıñ içün kerek çeşit yol ve ususllar tapmaq mumkün... İşte bu Qırımnıñ tezce ve qolayca zapt etilmesine hızmet eter». Beñzer leyhalarnıñ amelge keçirilmesi içün Şahin Geraynıñ yanında bir rus temsilcisi bulundırıla edi. Amma «bir halqmız», «aramızda bölünecek bir şey yoq», «başından berli rus toprağı olğanınen» bağlı sözlerni zaten eşitip toyğandırsıñız. Beñzerlik bu derece olur.
7. Gizli şey vaqtı kelip epbir ortağa çıqa
Rus vatanperverleri aprelniñ 19-nda (8-nde) Yekaterinanıñ Qırımnıñ bağlanuvı aqqındaki yarlıqnıñ çıqarıluvını qayd eteler, lâkin onıñ gizli olğanı iç birisiniñaqlına kelmey! Grigoriy Potömkinniñ yanında yarımdağa ketken vaqtınd onıñ kopiyasını bar eken, lâkin ilhaq kerçek bir vaqia olmağance o metinni kimsege oqup bermey. Aynı şekilde Putin de, aqlamağa ihtiyac olmağance sırasınen Qırım elitasınıñ separatist isyanına alâqadar olğanını inkâr ete.
8. «Referendum»
2014 senesi «Qırım referendumı» degen karnaval ne şekilde keçkenini sizler pek yahşı bilesiñiz. 1783 senesi keçken soyu da buña beñzey edi. Potömkin er bir meskün yerge Yekatrinağa itaat etsin degen manada mektüp yollap, zadekânlarnı qandırmağa, avam halqnı qorquzmağa areket eterek, neticede bir qaç ay devamında kerek olğan bütün vesiqalarnı toplay. İyülniñ 9-nda (iyünniñ 28-nde) Aq-Qaya dağında şouğa çevirilgen resmiy emin merasimi ötkerile, lâkin kerek olğan iş artıq yapılğan olıp çıqa.
9. Tamır halqnıñ taqdiri
Eki ilhaqta da pek qayğılı.İlk ilhaq zamanında qırımtatarlar yarımada ealisiniñ 90% teşkil ete ediler. Ondan s0ñ 150 yıl devamında ep quvğunlıqqa oğratıla ve ahır-soñu tamamile sürgün etileler. Ekinci ilhaq da horluq ve azaptan ğayrı iç bir yahşılıq ketirmey.
10. Tanuv
1783 senesi Türkiye «Qırımolarnıñki»ni qabul etmege razı ola ve büyük küçler arasından yalıñız Frenkistan büyük, ancaq uzun sürmegen raatsızlığını beyan ete
Şimdi ise Rusiyeni begenilmeycek bir sürpriz bekley edi. BMT Baş Assambleyasında 100 devlet (ABD, Canada, AB, Yaponiya) Qırım Ukrainağa ait olğanını bildire ve faqat 11 danesi (Venesuela, Zimbabve, Koreya HDC) – Rusiye ait olğanını ayta. Bu arada 1783 senesi Türkiye «Qırımolarnıñki»ni qabul etmege razı ola ve büyük küçler arasından yalıñız Frenkistan büyük, ancaq uzun sürmegen raatsızlığını beyan ete.
Hulâsalar
Birinciden, beñzerlik o derece taaciplendirici ki, ister istemez aqlıña Qırımnıñ 2014 yıl buhranı tarihiy kitaplarğa baqaraq azırlanmağan ekenmi degen fikir kele? Lâkin, ekinciden, büyük farq olmasa da, kilit noqtalarda olar pek az. Dünya ve Ukraina iç bir şeyni tanımay ve boyun egmey, bu ise bizge bir ümit bere. Ve soñki söz olaraq – er şeynen meraqlanğanlar içün bir meşğuliyet. Öz imayecilerini kerek olmağan soñ Şahin Geraynıñ ayatı ne şekilde bitirgenini biliñiz.
İşbu metin ilk defa Qırım.Aqiqat saytında 2016 senesi aprel ayında derc etilgen edi.
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mümkün