Qırım.Aqiqat içün mahsus
Qırım işğal etilüvi esnasında Kreml propagandası ealiniñ aqlına Moskva «qardaş» ukrain halqına qarşı degil de, ABD qarşı cenkleşe degen fikirni kirsetken edi. İlhaqtan sarhoşlanğan Rusiyeniñ yolbaşçıları israrlıqnen amerikalılarğa şiddetli qarşılıq köstermeknen oğraşa edi. Dört yıldan soñ Kreml işbu konfrontatsiyağa nail oldı.
ABD devlet kâtibi vazifesine namzet olğan CİA müdiri Mike Pompeo, Senatta keçken diñlevlerde Rusiye tarafından Qırımnıñ ilhaq etilüvini taımaycağı aqqında aytqan edi. «Buña yol bermemek içün, men kötekleşmege devam etecem. Bu – prezidentniñ qararı, amma, ebet, böyle bir adım qabul etilecekdayın degil», - degen edi amerikalı memur. İstihbarat müessisesinñ reberi, Ukrainağa ucucı silâ berilgenine, Ukrainadaki tecavuzı içün ve Moskva tecavuznı bitirip, Minsk añlaşmalarını becermegenci Rusiyege qarşı kirsetilgen sanktsiyalar devam etmek kerekligine qol tutqanı aqqında bildirdi.
İlhaq etilgen yarımada mevzusı amerikan establishmentiniñ«lakmus» meseleleri sırasına kire. Vladimir Putin içün ise, bu pek yaramay bir haber dep sayıla
Eger siyasiy munaqaşanı sade bir tilge çevirecek olsaq, o zaman Senatta Mike Pompeoğa: «Qırım kimge ait?», - degen sual berildi. İlhaq etilgen yarımada mevzısı amerikan establishmentiniñ «lakmus» meseleleri sırasına kire. Rusiyeniñ yolbaşçıları ve şahsen Vladimir Putin içün ise, bu pek yaramay haber dep sayıla. Vaziyetniñ kinayeli tarafı şunda ki, Kreml 2014 senesiniñ baarinden başlap, israrlıqnen vaqialarnıñ bu şekilde inkişaf etkenini istegen edi. Ukrain yarımadasınıñ zapt etilüvi,«Novorossiya»nı meydanğa ketirüv teşebbüsleri, artından Ukraina devletçiligini yıquv kibi areketlerini Moskva ABD ve NATOdan qorçalanuv dep köstermege tırışa edi. «Rus dünyasınıñ» üstünligi aqqında hayal etken rusiyelilerge, olar «olmaycaq bir Ukrainanen degil de», Birleşken Devletler temsil etken dünya gegemonınen cenkleşe dep tanıtqan edi. Aslında Kreml amerikalılarnen iç bir şekilde cenkleşmekni planlaştırmay edi. Bundan da ğayrı, olar vaqialar bu şekilde inkişaf eteceginden qorqa ediler. Vladimir Putin bir qaç sefer «aytqan sözlerinden qaytıp» Qırımnen bağlı meselede açıq-açıq yalan aytqanını köstergen bazı deliller, rusiyeliler 2014 senesi mart ayında Washingtonnıñ keskin reaktsiyası çekingenini köstermekte edi. Olar, amerikalılar ve avropalılar mesleatlaşuvdan şu arada areketke keçer degen maqsatnen, er ihtimalğa qarşı arağa qırımlı «samooborona» tıqıştıra qoydılar.
İlhaqnıñ başlanğan vaqıtta Washington ve Brüssel nisbeten «yımşaq» şekil saylâğan ediler: sanktsiyalar Vladimir Putin yaqın etrafındaki oligarhlarğa qarşı kirsetilgen edi. Umumen alğanda Rusiye iqtisadiyatı zarar körmegen edi. Ne sebepten hususan böyle bir şekil saylânğanı ise – bütünley ayrı bir mevzu. Qısqa etip aytacaq olsaq, amerikalılar avropalılarnen birlik saqlamağa ıntılğan ediler, Avropa Birligindekilerniñ ekseriyeti Moskvanen davalaşmağa niyeti yoq edi. Ondan da ğayrı, avropalı elitalarnıñ bir qısmı, daa evel Kremlniñ Gürcistanda yapqan areketlerine nisbeten yapqanı kibi, Qırım meselesine köz yummağa azır edi. Onıñ içün 2014 senesi baarde uzlaşuv qararı alınğan edi: ilk başta kiçik bir sanktsiayalar kirseterek, vaziyetniñ ketişatını taqip etip, aynı zamanda umumiy areket planı işlenip çıqarılacaq edi.
Rusiye ükümeti bu şekilde devam etken «qararsızlıqnı» tecavuznı devam etüvge bir davet dep kördi. Rusiyeli bazı mütehassıslarnıñ fikrine köre, vaziyetke yeterli derecede qıymet kesemeyüv, Kreml yolbaşçılarınıñ «araba qapu tübündeki ösmürler» kibi tüşüngeninen bağlı. Yani bu, amerikalı ve avropalı «avam halq» ve istese raat-raat Qırımnı «çekip alacaq», Donbasssnıñ bir qısmını işğal etip alacaq, Suriye bombalaycaq, başqa devleniñ saylâvlarına qarışabilecek ve saire işlerge qadir moskvalı namlı yigitler bar demektir. Ve bu arada er bir itirazğa «bizler anda yoqmız» ya da «iç bir şeyni isbatlap olamazsıñız!», dep cevap bermek mumkün. Tipik şeer yarıkrimainal serserilerniñ davranışı. Ükümet ve şahsen Vladimir Putin özleriniñ uzlaşuvğa alıp baracaq er türlüyolunı kestiler. ABD ve ABnde defalarca Kremlde añlaşmağa imkansız olğan şahıslar oturğanında emin olğan ediler. Mesele rusiyeliler aldatırmı yoqmı degen şeynen degil de, bunı ne zaman yaparlar degen şeynen bağlı.
Mesele rusiyeliler aldatırmı yoqmı degen şeynen degil de, bunı ne zaman yaparlar degen şeynen bağlı
Añlaşıla, Solsberide sabıq rusiyeli casus Sergey Skripalve onıñ qızı Yuliyanıñ zeerlenüvinen bağlı mesele, ondan ğayrı Suriyeniñ Duma şeerindeki himiyeviy ücüm artıq soñki tamçı oldı. Bundan soñ, vaziyet şu şekilde devam ete bile. İlk-evelâ rusiyelilerni Suriyeni terk etmege rica eterler. Eger qarşı çıqacaq olsalar – nevbetteki qattı sanktsiyalar portsiyasını elde eterler. Yaqın ABD ükümeti – Kreml aynı şekilde terbiyesizlik köstergen taqdirde Rusiye iqtisadiyatınıñ başına neler kelebilecegini pek yahşı kösterdi. Ondan soñ, rusiyelilerge Donbassnıñ işğal etilgen topraqlarını terk etmege teklif etilir. «Biz anda yoqmız» degen masallarğa bundan bu yaq kimse inanmay. Moskva BMT Telükesizlik Şurasındaki veto aqqını qullanaraq, bu esnasnı uzun bir muddet blok etip olamaz. Onıñ imkânlarını sıñırlaycaq qanuniy esas mevcut. BMT Nizamnamesi 27-nci maddesiniñ 3-nci qısmı beşinci babında, Telükesizlik Şurasında qarar qabul etilgen maalde «dava iştirakçisi olğan taraf rey berüv aqqından marum etile» degen cumle bar. Ukraina TİN buña diqqat çekken edi. Rusiyeli diplomatlar buña cevap olaraq, Kyiv ve Ğarpni, olar halqara munasebetler sistemasını «yıqmağa» isteyler degen manada yayğara qoparğan ediler.
Moskva açuvlana, çünki Rusiye iqtisadiyatı uçurım başında turğanını añlaylâr; onıñ Suriyeli diktator Başar Asadnen Donbasstaki uydurıq «cumhuriyetlerni» uzun muddet örtmege çaresi olmaz. Olarnı epbir teslim etmek kerek olacaq, lâkin mesele Ğarpta kimse Vladimir Putinge inanamağanı ve qorqmağanınen bağlı. Amerikalılar ve avropalılar yaqın keçmişteki özek silâ qorqızuvlarını bir kapikke almadı. Bu sebepten, özlerine içün bazarlıq yaparaq, Qırım şeklinde bir bahşış elde etme teşebbüsi muvafaqiyetsizliknen biter. Suriye ve Donbasstan sıra, Moskvanıñ Ğarpqa qarşı başlatqan siyasiy «cenkine» sebep olğan ilhaq etilgen yarımadağa kelip yeter. O zaman Rusiye iqtisadiyatı ağır sanktsiyalar tübünde çıtır-çıtır çatlap oturğan vaqıtqa kelir, Kremlniñ arbiy qorqızuvları ise, tek tebessümge sebep olur: Kreml Qırım içün amerikalılarnen «cenkleşmege» istegen edi ya. Endi olarnıñ arzusı amelge keçecek.
Sergey Stelmah, qırımlı siyasiyşınaş (havfsızlıq maqsadınen muellifniñ adı ve soyadı deñiştirilgendir)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mümkün