Qırım Rusiye tarafından işğal etilgen soñ FSB yarımadada 25 adamnı yaqaladı. Olarnıñ balaları baba qayğısından marum etildi. Rusiye telükesizlik hadimleri içün olar «ekstremistler» ve «terroristler», aq-uquq qoruyıcıları olarğa siyasiy mabüsler deyler, ailelerinde ise olar – aqay, baba ve ağa ya da qardaşlardır. Olarnı tevqif etmek içün saba erte, balalar yuqlağan ve büyükler namaz qılğanda kele, er kesni ayaqqa kötere ve ev içini avdarıp, babalarnı alıp kete ediler.
Asiya Cemadenova babasınıñ quçağı ne olğanını bilmey… onı, qızınıñ doğğanına doquz kün qalğanda tevqif ettiler
Ufaq Asiya Cemadenova babasınıñ quçağı ne olğanını bilmey, babasını o, bir kere de körmedi. Emil Cemadenovnı, qızınıñ doğmasına doquz kün qalğanda tevqif ettiler. Emil Cemadenovnıñ apayı Liana: «Tintüv yapılğanda tahqiqatçılar yaza edi, o ise, ep meni qayğırıp: «Özüñni nasıl is etesiñ?» dep soray edi. Men özümni tuta edim», – dep, yaqalav kününi hatırlay.
Asiye ve Yusuf ile Yunus adlı eki oğlannıñ babası – eki aliy malümatlı adam, banknıñ ekspeditor-inkassatorıdır. Qollarına buğavlar taqıldı. Rusiye telükesizlik hadimleri onı Rusiyede ve Rusiye tarafından ilhaq etilgen Qırımda yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» İslâm teşkilâtınıñ azası sayalar. Oğlanlar bir yıldan berli babalarınen körüşmedi. Daa evelki, babalarınıñ yanındaki tınç yaşayışlarından qalğan fotosuretlerni sıq-sıq baqalar. Bir qoranta olıp tükânlarğa barğanlarını, yaz limonadı yasağanlarını, deñizde vaqıt keçirgenlerini hatırlaylar.
Eki yıl evel babası, aq-uquq qoruyıcısı Emir-Useyinni alğanda Yaltadaki Safiye Kukunıñ qorantasında beş kişi bar edi.
«Masalda olğanı kibi – yahşılıqnıñ peyda olması içün bir de-bir yamanlıq olmaq kerek, añladıñmı?». «Bizde babamız yahşılıqmı?». Men: «Tabiiy», deyim
Emir-Useyin Kukunıñ apayı Meryem: «Babası onıñ üstüne bir tozçuq qondurmadı, oña bir vaqıt ses yükseltmedi. Ve mına saña: babamız yaman, babamıznıñ qollarında buğavlar, bilinmegen yabancı aqaylar, babamız cinayet işledi, deyler. Soñundan o, öz-özünden añladı, aksi alda oña olıp keçkenlerni nasıl añlatacaqsıñ? Men oña: «Masalda olğanı kibi – yahşılıqnıñ peyda olması içün bir de-bir yamanlıq olmaq kerek, añladıñmı?», deyim. O: «Bizde babamız yahşılıqmı?». Men: «Tabiiy», deyim», – dep ikâye ete.
Yaqalanğan aq-uquq qoruyıcısına eki yıl qadar ailesinen körüşmege bermediler. Bir qaç ay evel aqrabalarını muvaqqat izolâtorğa yiberdiler. Babalarınıñ tutulğan yeri balalarnı şaşırttı.
Enver Mamutovnıñ qorantası
Meryem körüşüvleri aqqında: «Sofik bizde pek az ağlay, anda ise o, ondan: «Sen ne zaman qaytacaqsıñ?», dep soradı. O da: «Ğaliba yaqında degil», dedi. O, ağlap başladı. Soñ Emir-Useyinniñ ağasınen Bekir kirdiler. Ve 15 daqiqadan soñ ağası yem-yeşil kesilgen Bekirni qollarına alıp çıqtı. O, anda esini coydı. Soñ tez-tez onı ayındırdırq. Men oña: «Ne oldı, ne?», deyim. O ise: «Anda pek tınçıq ve kederli», dedi», – dep hatırlay.
Ekinci körüşüvni balalar endi daa qolay keçirdi. Babalarını soraştıra ediler – qayda namaz qıla, qayda yuqlay, narı (apishane yatağı – QA) ne olğanını añlap olamay ediler. Babalarına toqunıp olamadılar. Aralarında qalın cam olıp, onıñnen yahşıca çalışmağan telefon vastasınen laf ettiler.
Ufaq Safiye Kuku: «O maña: «Men seni pek ziyade sevem», dey edi. Ve daa er keske «selâm et» dedi», – dep, babasınıñ sözlerini aytıp bere.
Ağa-qardaş Abdullayevlerniñ qorantalarında – birisinde beş ve digerinde dört bala bar. Mabüsler Teymur ve Uzeyir – thekvondo boyunca trenerler, Ukraina ve Avropa çempionlarıdır. Olarnı hususiy bir sertlik ile tevqif ettiler. Teymurnıñ büyük oğlu, babasını nasıl urğanlarını ale daa unutmay.
Teymur Abdullayevniñ oğlu Umar: «Onı urdılar – betinen doğru yerge urdular. Kravatlarnı o qadar avdara ediler ki, olar az qala sınacaq edi. Soñ olar menim dersliklermni de qarıştırdı, baqtı ve attılar. Soñ anda bardılar, anda da bütün eşyalarnı öyle bir avdarıp çıqtılar ki, biz bir yerde keçip olamadıq», – dep hatırlay.
Teymur Abdullayevniñ qorantası
Balalarnıñ ufaqları ana-babasından: «Ne içün bu adamlar keldi? Olar bizni öldüreceklermi?» – soray ediler. O kün, ufaq balalarnıñ ruhiy vaziyetine bugün de tesir ete.
Teymur Abdullayevniñ apayı Alime, közyaşlarını tıyıp: «Olar sıq-sıq yuquda ağlaylar. Daa yaqında yedi yaşlı ekinci oğlum: «Maña FSBniñ telefonını ber, telefon açıp, babamnı qaytarsınlar demek isteyim», dedi»¸– dep ikâye ete.
Aynı zamanda Rusiye adliyesi balalarnı, iç olmadı oturışuv vaqtında babalarını körmeleri içün, mahkeme zalında yibermey. «Ruhiy vaziyeti zararlanacaq», dep añlatalar.
«Pek meraqlı şey, ya saat 6:00-da qapımıznı qaqqanda olarnıñ ruhiy vaziyeti aqqında tüşüngen kişi bar edimi?» – açuvlana Meryem Kuku.
Balalar evelden sıq-sıq ağlay edi, şimdi – daa ziyade sual soraylar
Balalar, babalarını mahkeme binasına ketirilgende ve andan çıqarılğanda körmege tırışalar. Oğullar ve qızlar telükesizlik hadimleriniñ arqalarına: «Olarnı serbest bıraqıñız», dep qıçıralar. Ana-babalar, balalarınıñ evelden sıq-sıq ağlağanını, şimdi ise daa ziyade sual sorağanlarını qayd eteler.
Ayder Saledinovnıñ apayı Güzel: «Oğlum menden: «Ya cinayetçilerni tutqan arbiy ve polis hadimleri olamı?», dep soray. Men şaşmaladım: «Sözde, olar bunıñ içün meydanğa ketirildi», deyim. Umran maña, Muhammedni apishanege alıp, babaları oturğan ücrege oturtqanlarını, ondan soñ da sanki oña kelip: «Ey… sen söz tutmadıñ», deyler, onı da yaqaladı ve babakası oturğan yerge oturttılar», – dep, paylaşa.
Teymur Abdullayevniñ qorantası
Adliye ve adalet aqqında sualler – bala sualleri degil ve bu balalarnıñ oyunları da büyüklerniñ oyunlarıdır.
Teymur Abdullayevniñ apayı Alime: «Yedi-on yaşında olğan qomşu oğlanlarnıñ mahkeme oyunı oynağanlarını eşitem. Olarda öz advokat – Kurbedinov (Emil), öz jurnalist – Naumlük (Anton) barlar. Mahkemelerden soñ olar bir-birinden intervyu ala edi. Men pek meraqlandım – kimni muhakeme ete ekenler? Ve akemge muracaat etip: «Kimni muhakeme etesiz, aytırsızmı?», soradım. Akem de maña: «Biz imanlı, namuslı, dürüst adamlarnı muhakeme etmeymiz, biz cinayetçi, hırsız, aqaretlegen ve yaman adlar taqqanlarnı muhakeme etemiz», – dep, oyun akemi ile aralarında keçken subetni aytıp bere.
Qırımda besleyicisiz qalğan qorantalarğa «Bizim balalar» fondu yardım ete. Ufaq balalarnen psihologlar çalışa, qorantalar içün maddiy yardım toplana. Faaliyetçiler qolnen de yardım ete: tamir yapa, barıp, kerekli şeylerni satın alalar. Bugün «Bizim balalar» yüz bala üstünde şeflik yapa. Bu ufaq, amma endi çoq şey körgen yüz adam, baba qayğısından marum etildi.