Qırımda Rusiyeniñ nezaretinde çalışqan Aqmescit rayon mahkemesi, Rusiye FSB tarafından qırımtatar milliy areketiniñ yetekçilerinden biri İlmi Umerovğa qarşı başlatılğan davanı baqıp başladı. O, Qırımnıñ Rusiye tarafından istilâsını qabul etmegeni sebebinden, Rusiye Cinaiy kodeksiniñ 280.1 (separatizmge doğru içtimaiy çağıruvlar) maddesi boyunca qabaatlandı. Böyle bir madde Rusiyeniñ cinaiy qanunlarına 2014 senesi Qırımnıñ işğal etilmesinden ögüne qoşulğan edi, ve soñra, yarımadanı Rusiyeniñ parçası olaraq tanımağan bir sıra qırımlı jurnalist ve faillerge qarşı qullanıldı.
İlmi Umerov Rusiyege qarşı sanktsiyalarnıñ qabul etilmesi aqqında qırımtatar ATR telekanalına intervyü bergen soñ, oña qarşı cinaiy dava başlatılğan edi. Qırımdaki FSB idaresinde onıñ sözleri separatizmge çağıruv kibi tanıldı.
Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarov ve daa bir-qaç qırımlı jurnaist ve fail, Qırımnı işğalden azat etilmesiniñ emiyeti aqqında derc etken yazıları sebebinden, aynı bu madde (Rusiye CK 280.1) boyunca qabaatlana. Olardan biri – Qırım.Aqiqatnıñ muellifi Nikolay Semena, onı da şimdi Qırımda mahküm eteler.
İşbu maddeniñ talap etken ceza ükümi – beş yılğa qadar azatlıqtan marum etüv olmaq mümkün. Rusiye ve Ukrainadaki uquq qorçalayıcılar, em de advokatlar bu cinaiy davalarnı – siyaiy sebeplerden açılğan davalar olaraq tanıy.
İmayeniñ muracaatları
Mayısnıñ 31-nde Rusiye nezaretindeki Aqmescit rayon mahkemesinde İlmi Umerovnıñ davası boyunca mahkemeden evel azırlıq toplaşuvı ötkerildi. Onda üç advokattan tek birisi – Edem Semedlâyev iştirak ete bildi.
Advokat Emil Kurbedinov o künleri İrlandiyada edi, anda oña halqara uquq qorçalayıcılar mükâfatı taqdim etilgen edi, ve soñra o Kyivke keldi. Rusiyeli advokat Mark Feygin ise, iş seyaatı sebebinden, Qırımğa kelip olamadı.
Advokat Emil Kurbedinov, İrlandiyadan qaytqan soñ, Kyivdeki «Borispol» ava limanında qarşılanıldı
Bu sebepten imaye tarafı toplaşuvnı başqa künde keçirmege rica etti. Lâkin makeme, imaye aqqı bozulmağanını tüşünip, davanıñ baqılmasını devam ettirdi.
Edem Semedlâyevniñ daa bir muracaatı – advokat Nikolay Polozovnıñ soğu protokolını dava malümatlarından çıqarılması aqqında edi. Evel o da İlmi Umerovnıñ imayecisi edi, lâkin bu davada şaat olaraq sorğuğa celp etilip, davadan «çetleştirilgen» oldı.
Nikolay Polozov
İmaye tarafı, daa bir muracaat seslendirip, İlmi Umerovğa qarşı açılğan bu davanı toqtatmağa rica etti. «Bu muracaatnıñ sebebi – Qırım dünyada, altı memleketten ğayrı, iç bir yerde Rusiyeniñ toprağı olaraq qabul etilmegeni edi. Ve, demek ki, İlmi ağağa qarşı iddia etilgen qabaat ve böyle bir cinayetniñ yeri yoq. Lâkin, tessüf ki, mahkeme bizni eşitmedi», – dedi Semedlâyev.
Edem Semedlâyev
Dörtünci muracaat – meşur uquq qorçalayıcı, sovetler vaqıtında dissident olğan Aleksandr Podrabinekniñ cemaat imayecisi olaraq Umerovnıñ tarafını tutmaq isteginen bağlı edi. Lâkin o bu toplaşuvda iştirak etmegeni sebebinden mahkeme, Podrabinekniñ özü de mahkeme salonunda bulunğan vaqıtta bu meseleni muzakere etmege munasip kördi.
Mahkemekege köpekler ve OMON ketirildi
İlmi Umerovnıñ yaqınaları ve onı desteklemek içün mahkeme binasına kelgen failler taqımı Rus silâlı hızmetler tarafından büyük diqqat ayırılğanını köre bildi. Umerovnıñ qızı Ayşe dey ki, o mahkeme binası ögünde üç OMON avtobusını, eki politsiya maşnasını, yol nezaretçileriniñ maşnası, köpeklerni idman etken hızmetni ve «E» merkeziniñ hadimlerini kördi.
«Bu tek bizim körüp yetiştirgenimiz edi. <...> Politsiya maşnsından devamnlı signal sesini çıqarıp, bizge atta video şekilinde izaat yazmağa bermediler. Bese-belli, bu da mahkeme binası yanında toplaşqanlarğa qarşı qorqutuv ve ruhiy basqınıñ bir usulıdır», – dep yazdı o Facebookta.
Ayşe Umerova Kyivde ötkerilgen narazılıq aktsiyasında
Mahkemeniñ azırlıq toplaşuvı qapalı şekilde ötkerildi. Mahkeme salonında olıp keçkenini biz soñra İlmi Umerovdan sorap ögrendik.
«Biz iç bir kimse ve iç bir şey içün telükeli olmadıq»
– İlmi ağa, mahkemeniñ ilk toplaşuvından soñ nasıl teessuratlarıñız qaldı?
Mahkemede küreşmek imkânı ve reqabet olğanına, iç olmağanda, ima etilse edi – Qırımnıñ istilâsı ve yarımadada işğalci rejimniñ pekitilmesi qanunsız olğanını isbatlar edikİlmi Umerov
– Menim teessuratlarım ve fikirim deñişmedi: bu mahkeme sımarışnen yapılğan ve onıñ neticesi de evelden belli. Mahkemede küreşmek imkânı ve reqabet olğanına, iç olmağanda, ima etilse edi – Qırımnıñ istilâsı ve yarımadada işğalci rejimniñ pekitilmesi qanunsız olğanını isbatlar edik. Aytqan sözlerimde Rusiyeniñ territorial bütünligini bozmaq çağıruvları olğanı meselesine kelgende ise, bunı da mahkemede red etmege mümkün olur edi.
Bu cinaiy davada taqiqat tarafından yapılğan eñ büyük bozuv – menim sözlerimniñ tercimesi, sözme-söz raport kibi adlanıp, lisaniy ekspertizadan keçirildi ve mahkemege berilgeni oldı. Olar añlamlarnı deñiştirdi, sahtekârlıq yaptı ve buña esaslanıp bütün iddialarını qurdı. Mahkemede raqiplik olsa ve biz Moskvada yapılğan taqrizni qullana bilsek, taqiqatçınıñ ve FSB ekspertiniñ areketlerini darma-dağın yıqar edik. Amma men tahmin etem ki, mahkeme bu taqrizni sadace qabul etmez ve raqiplik olmaz.
Mahkemeniñ azırlıq toplaşuvında meşur telükesizlikni qorumaq içün evel olmağanı qadar tedbir alındı. Pek çoq politsiya, köpekler, OMON ketirildi.
– Bu sizge ve sizni desteklegenlerge basqı içün yapılğanını ayta bilemizmi?
– Bunı basqı teşebbüsi kibi tanımağa mümkün. Amma, zanımca, adamlarnıñ fikirini böyle etip deñiştirmege mümkün degil. Mahkeme toplaşuvı qapalı olacağını evelden bilip, biz iç kimseni davet etmedik. Amma mahkeme binası qarşısına otuz-qırq adam keldi – menim yaqın dostlarım, soy-sopım, ailem. Biz iç bir kimse ve iç bir şey içün telükeli olmadıq.
– Mahkemeniñ azırlıq toplaşuvı qapalı şekilde keçirildi. Mahkeme salonında neler oldı?
Tahminimce, sımarışnı şimdi FSB azırlay. Mahkeme qararı evelden belli. Bese-belli, olar davanı tez bitirmege tırışacaqlarİlmi Umerov
– Bu toplaşuvnıñ bir husisyeti bar edi. Adetince, mahekemeci bir özü olsa, qarar çıqarğanda o, salondan çıqmayıp, özü özünen aqıl tanışa. Mında ise o bir-qaç kere 10-15 daqqalıq teneffüsler ilân ete edi ve muşavere odasına kete edi. O anda ne yapqanını bilmeyim, amma, fikirimce, o anda aqıl tanışa edi.
– Kimnen?
– Bir de birisinen. Meselâ, FSB hadiminen. Çünki, tahminimce, sımarışnı şimdi FSB azırlay. Mahkeme qararı evelden belli. Bese-belli, olar davanı tez bitirmege tırışacaqlar.
«Men özümi Rusiye qarşısında qabaatlı tanımayım»
– Taqiqat devamında FSB ğayretinen siziñ rusiyeli advokatıñız Nikolay Polozov davadan çıqarıldı. Bu siz içün büyük zararmı?
– Bu pek ciddiy zarardır. Çünki Polozov menim esas advokatım olacağı tüşünüle edi. Asılında men dört advokatnen añlaşqan edim: Polozov ve Feygin – esas olacaq ediler, ve qırımlı advokatlar Emil Kurbedinov ve Edem Semedlâyev – tehnikiy. Olarnıñ episi – aliy ihtisaslı ve pervasız qalmağan adamlar. Amma neticede olarğa büyük basqı yıpılıp başlandı.
Polozov iç bir sualge cevap bermedi, amma sorğu protokolı davanıñ malümatları arasında yer alaİlmi Umerov
Polozov bir keresi qaçırıldı ve menim cinaiy davama alâqalı olmağan suallernen soraştırılğan edi. O iç bir sualge cevap bermedi, amma sorğu protokolı davanıñ malümatları arasında yer ala. Endi o, Polozov, menim davamdaki mahkeme toplaşuvlarını diñleyici sıfatında bile ziyaret etip olamay. Amma biz onı imaye tarafınıñ şaatı olaraq qullanıp, onıñ hızmetlerinen faydalanırmız.
Emil Kurbedinovğa da basqı yapıla edi, onı, Qırım Rusiye tarafından daa istilâ etilmezden evel içtimaiy ağlarda yerleştirgen yazısı sebebinden, on künge apis ettiler.
Mark Feygin de Moskvada basqınen qarşılaşa – Moskvanıñ advokatlar palatası onı litsenziyasından marmum etmege tırışa. Böyle bir şey olsa, o advokat olıp çalışamaycaq, ve menim davamda da iştirak etip olamaz.
Yani, añlaşqanım dört advokattan üçü – müşkülliklerge rast kele.
– Mahkemede siziñ cemaat imayeciñiz endi tayin etildimi?
– Aleksandr Podrabinek menim cemaat imayecim olmağa razı oldı. Biz onnen çoqtan tanışmız. Men bu aqta arizamı mahkemecige teslim ettim, amma o onı red etti ve Aleksandr Podrabinek şahsen özü mahkeme toplaşuvına kelmek kerek olğanını dedi. Bu sebepten nevbetteki toplaşuvğa o şahsen kelecek. Podrabinek – dünyada nam qazanğan uquq qorçalayıcı. Bu adamnı men pek ürmet etem. Zanımca, onıñ mahkemede yapacaq çıqışları, eñ azından media saasında, tesirli olur.
Aleksandr Podrabinek
– Rusiye qanunlarınıñ ekstremizmge qarşı cinaiy maddesi boyunca qabaatlanğan adam olıp, Qırımda yaşamaq neqadar qıyın?
Menim tarafımdan cinayet yapılmadı. Men özümi Rusiye qarşısında qabaatlı tanımayımİlmi Umerov
– Belki, bu qolay olmağanını qabul etmege kerektir. Er zaman basqı iss etile. Men ev apisinde bulunam ve Bağçasaraydan tış çıqıp olamayım. Bundan evel men taqiqatçığa haber etip çıqa bilsem de, taqiqat bitken soñ ve mahkemeniñ başlanılmasına qadar kimden soramaq kerek olğanımı bilmey edim. Men yerimniñ deñişmesinde sıñırlım, amma söz serbestliginde sıñırlı degilim. Men tüşüngenimi aytam. Fikirlerini seslendirgeniñ ve işançlarıñ içün mahkeme etmemeliler.
Menim tarafımdan cinayet yapılmadı. Men özümi Rusiye qarşısında qabaatlı tanımayım. Daa ziyade o menim ögümde qabaatlıdır, çünki razılığımı almayıp vatanımıişğal etti.
«Adamlar olduqça birleşkenlerini körmege mümkün»
– Qırımda destek iss etesiñizmi?
– Men pek büyük destek iss etem. Ailem, dostlarım, deyerlik bütün qırımtatar halqı ve başqaları da destekley. Siyasetnen oğraşqanlar ve iç bir zaman oğraşmağanlar, evelki işdeşlerim, Qırımnıñ Rus istilâsını qabul etmegen ve işğalniñ bitecegini beklegen er kes – bu sıradadır.
– Evelki memurlar, işdeşleriniñ sizge qol tutamı?
– Men Bağçasaray rayon devlet memuriyeniñ yolbaşçısı olğada mennen beraber çalışqan başqa rayon devlet memuriyetleriniñ yolbaşçıları ve şeer yolbaşçılarınıñ çoqusı meni destekley. Menim fikirimde olmasalar da mennen yahşı munasebet saqlağanlarnı da bilem. Amma olarnıñ adlarını aytmam, çünki bu olar içün telükeli olmaq mümkün.
– Mayısnıñ 31-nde sizni desteklemek içün mahkeme binasına qırımlı jurnalist Nikolay Semena da kelgen edi. O da, siz kibi, aynı madde boyunca qabaatlana. Siz onnen çoqtan tanışsıñızmı ve şimdi de onnen qonuşasıñızmı?
– Biz onnen çoq yıllar devamında tanışmız ve qonuşamız. Evel jurnalis olaraq, soñra ise, farqlı davalarda olsa da, mennen bir madde boyunca qabaatlanğan «ortağım» olaraq körüşemiz. Soñki kere menim mahkeme toplaşuvımdan soñ qonuşqan edik. Onıñ mahkemesi iyünniñ 5-nde ötkerilecek. İç bir mania olmasa, men onıñ mahkemesine kelerim.
Nikolay Semena
– Şimdiki vaziyette Qırımda qırımtatar cemiyetinde faal adamlar qalamı?
Adamlarnıñ birleşkenini, ve olduqça birleşkenini ayta bilemİlmi Umerov
– Faal olğan adamlar öyle de faaller. Ve olarda ne qorqu, ne ğurursızlıq, ne de qırıqlıq sezmeyim. Adamlar biri birini desteklemek içün bütün merasımlerge kele: mahkemeler, sorğular, tintüvler, tutuvlar, apis etüvler ve saire. Çoqusı allarda bu şeyler aynı zamanda ötkerile, ve er yerde adamlar toplaşa. Adamlarnıñ birleşkenini, ve olduqça birleşkenini ayta bilem. Atta Qırım işğalinden evel halq arasında davalaşqanımız adamlar olsa da, şimdi olarnen pek yahşı munasebettemiz ve biri birimizni destekleymiz.
– Mahkemiñ qararı nasıl olacağını tüşünesiñiz?
– Maña qarşı başlatılğan dava toqtatılacağını ya da meni aqlaycaqlarını beklemeyim. Alınacaq üküm mıtlaq qabaatlayıcı olacaqtır. Ve kerçek apis ükümi de olmaq mümkün. Amma adalet bu yerde olmaz. Qarar mahkemede alınmay, nasıl olsa da, başqa akimiyetniñ odalarından çıqadır.
– Angi akimiyetniñ?
– Bese-belli, mahkeme qararı FSB ofisinde azırlanıla ve Qırımnıñ işğalci akimiyetninen uyğunlaşa.
İlmi Umerovnıñ davası boyunca nevbetteki mahkeme oturışı iyünniñ 7-ne tayinlengen. Toplaşuv açıq şekilde keçirilicektir.