Novoalekseyevka – 90 yaşındaki Ayşe Temeş Qırımğa asret, o mından 1944 senesi sürgün etilgen edi. Doğmuş Yaltasını ve Qara deñizni sağındı. Onıñ evi şimdige qadar Yaltanıñ merkezinde saqlanıldı. Evine ve Ana-Yurtına qaytmaq imkânı içün o akimiyet vekillerine muracaat etti.
Ayşe Temeş 16 yaşında olğanda Qırımdan sürgün etilgen edi. Özbekistandan avdet olğan soñ o Qırımda öyle de pekinip olamadı. Lâkin şimdige qadar o ep evine qaytıp olacağına ümüt ete.
Şimdi Ayşe-apte tuvğanlarınen beraber Herson vilâyetinde Geniçesk rayonunıñ Novoalekseyevka qasabasında sobalı bir evde yaşay. Qırımğa qaytıp olğan qırımtatarlarğa Ukraina, az olsa da, yardım ete edi, Novoalekseyevkada qalğanlar ise «öyle de diqqatsız ve desteksiz» qalğanlarına şikâyet ete.
Ayşe Temeş öz hatıralarınen paylaştı, ve Qırım.Aqiqat vastasınen akimiyettekilerge muracaat etti.
Aile arhivlerinden o bitasınıñ ve dedesiniñ foto-resimlerini kösterdi. Onıñ sovetler devirinde aqayı ile Qırımğa barıp kelgenlerini hatırlatqan resim de saqlanıldı. Ayşe-apte acı ile hatırlay: «Turistler kibi ziyarette edik». Bir-qaç resim – Qırımdan uzaqta, ğurbetlikte keçirilgen yaşlıqtan qaldı.
Qırım ealisi arasında alâ bu künge qadar böyle bir fikir eşitmege mumkündir, sanki qırımtatarlar ekseriyetinen çöllerden sürgün etilgen edi ve şimdi yarımadanıñ yalı boyunda yerleşmek mumkün degiller. Ayşe-apteniñ ikâyesi nevbetteki kere böyle fikirni red ete bile.
Temeş ailesiniñ arhivinden foto-resim
– Qırımda, Yalta şeerinde yaşay edim. Gece evimizge kelip, qapı qaqtılar. Biz dört qız edik, anam ve babam qart ediler. Biz qapını açsaq, bizge deyler: «Qana, çıqıñız, evni boşatıñız!»
Oqadarlıq, bir şey almaycañ, bir şey timeyceñ. Soñra biz yavaştan çıqtıq ve kettik. Menim kiçkene qız-qardaşım bar edi, o evge çapıp andan bizim oturğanımız yerge ötmek ketire edi. Soñ anda balaban maşnalar keldi, ballarnı o maşnalarğa atıp yükley ediler.
Bizlerni evlerimizden çıqardılar, olar ise sürü-sürü ketip, bizim evlerimizge barıp, hırsızlay ediler
Men sizge bunı da aytarım. Anda Yaltada rus qızları pek çoq. Olar episi nemselernen kezine ediler. Bizlerni ise duşman yerine qoydılar! Olar yahşı olğanlar. Bizlerni evlerimizden çıqardılar, olar ise, komunistler kibi, sürü-sürü ketip, bizim evlerimizge barıp, hırsızlay ediler.
...Yol boyu biz yırlay edik, pek ağlay edik. Maşna Aqyardan stantsiyağa keldi. Penceresiz, qapısız vagonlarğa bizni attılar ve qapını qapattılar. Aç olıp ve üşüp kete edik.
Taşkentke keldik. Taşkentte bizni böldüler: birilerni anda, öbürlerni anda. Samarqandta yaşadıq, bankta çalıştıq. Soñra banknı dağıttılar ve men pamuq toplanılğan yerge tüştüm – anda da çalıştım.
Temeş ailesiniñ arhivinden foto-resim
Qırımğa qaytmağa istedik, ve soñra bilmeyim qaydan, Qırımğa barmağa mümkün olğanı aqqında ferman çıqardılar. Men azırlandım, yolbaşçım ise maña dey: «Barma, çalış, mında yahşı, Qırımda ne yapacañ?». Men ise aytam: «Menim Vetanım anda!». Ve neticede ne oldı: işten boşandım, bütün şeylerimi topladım, keldim, yolumız ise qapalı eken, bizge yol yoq eken, bitti. Öylece biz mında, Novoalekseyevkada toqtaldıq.
Bizim evelden yaşağanımız evge ise üç rus qorantası ketirildi. Qırımğa barğanda, öz evimizge barıp baqa edik. Andaki bitay dey: «Sizge ne kerek?». Biz sadece baqmağa istegenimizni dedik, o bizni yiberdi. Ve, menim añlağanıma köre, o anda kiralıq adam yaşata edi, raatlanğanlarnı tuta edi.
Biz qonuşıp başladıq, o ise ağlay, dey «biz qabaatlı degilmiz, bizni bu evde yerleştirdiler. Men bilem, siz kelip, belki, öz altınlarıñıznı almağa isteydirsiñiz. Mında sizden ögüne endi er tarafnı, bostanlarnı qazıp çıqqan ediler. Tatarlar çerepçiklede saqlağan altınlarnı qıdırdılar». Biz aytamız: «Ne deysiñiz, nasıl altın olsun».
Men rica etem, bizge Qırımğa köçmege, öz evimizde yaşamağa izin bersinler. Bizim doğmuş evimizde...
Anda er şey bar edi: yüzüm, şeftali, armut, qaysı. Soñ ise askerler keldi ve dedi: «Oldı, sizde toplanmaq içün beş daqqañız bar, yanıñızğa bir şey almañız».
Men rica etem, bizge Qırımğa köçmege, öz evimizde yaşamağa izin bersinler. Bizim doğmuş evimizde... Men bütün akimiyetlerge rica etem, bizni evge qaytarsınlar. Mına men endi 90 yaşındam, daa neqadar yaşap olacam?! Meni sürgün etkenleri vaqıtta, men 16 yaşında edim. Men öz tuvğan evimde yaşamağa isteyim...
Subetimizniñ soñunda Ayşe-apte eski Quran mushafını kösterip, bu onıñ doğmuşlarına ait olğanını ve sürgünlik vaqıtında Qırımdan çıqarılğanını ayttı. «İç bir şey almağa izin bermey ediler, lâkin anam bu Qurannı urbalarğa sardı ve evden çıqardı. Aş alacaq olsañ – episi bir yetişmeycek, bu ise – ebediylik. Daa menim torunlarıma da qalacaq», – dedi o, aile degerligini mıqaytlıqnen açıp köstergen arada...
Qırımdan 1944 senesi sürgünlik vaqıtında çıqarılğan Quran