«Hayalnıñ soñu». Putin «Qırım bölgesinden» qurtuldı

Rusiye prezidenti Vladimir Putin «Qırım federal bölgesini» yoq etme fermanını çıqardı. Kremlniñ qararına köre, endiden soñ yarımada toprağı Krasnodar ülkesi, Adıgeya, Kalmıkiya ve diger federatsiya subyektleri kibi Cenüp federal bölgesiniñ terkibine kirecek. Aynı vaqıtta Putin Qırım içün daa bir müim qararnı qabul etti – Sergey Menâylo yerine Aqyarnıñ yañı yolbaşçısını tayin etti. Qırım.Aqiqat Rusiye prezidentiniñ mezkür qararları ne maqsatnen qabul etilgenini ögrenmege tırıştı.

İyül 28-de kündüz Rusiye prezidenti Vladimir Putin «Qırım federal bölgesini» yoq etme buyruğını imzaladı. Oña binaen, «Qırım Cumhuriyeti» ve Aqyar Cenüp federal bölgesine (CFB) kire. Putin ayrı olaraq ükümetke işbu memuriy deñişmelerni köz ögüne alıp, bütün normativ senetlerni tüzetmege emir etti.

Vladimir Ustinov

Fermanğa köre, CFB yolbaşçısı Vladimir Ustinov ola. Bu çoq bir şey ifade etmey, memur 2008 senesinden berli zaten bu vazifede buluna. Diger buyruq ile Vladimir Putin «Qırım federal bölgesiniñ» yolbaşçısı Oleg Belaventsevni işten boşatıp, onı Pâtigorskqa yolladı, memur Şimal-Kavkaz bölgesinde yolbaşçılıq yapacaq.

Dmitriy Ovsânnikov

Putinniñ daa bir müim ve beklenmegen qararı Aqyar valisi Sergey Menâylonı istifağa yollama oldı. Rusiye prezidenti onı Sibir federal bölgesindeki vekâletli temsilcisi vazifesine tayin etti. Putinniñ emri ile Aqyar valisi vazifelerini vaqtınca Dmitriy Ovsânnikov eda etecek, bundan evel memur Rusiye sanayı ve ticaret nazirligindeki departamentlerden biriniñ yolbaşçısı edi.

Rusiye prezidentiniñ iyül 28-de kerçekleştirgen hadim deñiştirmeleri yalıñız Qırımnı degil, diger regionlarnı, em de Rusiye ükümetini qaplap aldı. Putin gümrük hızmeti ve Rusiye gvardiyasınıñ yolbaşçılarını, Şimal-Ğarp bölgesindeki temsilcisini, Kaliningrad, Yaroslavl ve Kirov vilâyetleriniñ valilerini deñiştirdi.

Keçici devir bittimi?

«Qırım bölgesini» yoq etme qararı evelden ilân etilmedi ve bir çoq insan içün apansızdan çıqtı. «QFB» Qırım «qoşulğanınen» üç künden soñ quruldı – 2014 senesi mart 21 künü.

Rusiyede federal bölgeler anayasa subyekti ya da memuriy-topraq bölünmeniñ bir parçası sayılmay. Olar 2000 senesi Vladimir Putinniñ fermanı ile quruldı. Rusiyede 8 federal bölge mevcut. Er biriniñ terkibine 7-den 18-ge qadar federatsiya subyekti kirmekte: vilâyet, cumhuriyet, ülke ve federal şeerler. Bölgelerniñ yolbaşçılığını prezidentniñ daimiy vekilleri yapa. Qısqası şu ki, FB – Vladimir Putin tayin etken insanlarnıñ yolbaşçılığı altında bulunğan devletni parallel idare etüv organlarıdır. Federatsiya subyektleriniñ yolbaşçıları bölge reberlerine gizli itaat eteler.

«Qırım federal bölgesi» digerlerden farqlı edi, çünki ealisi ve toprağı başqalarğa baqqanda çoq degil. Rusiye prezidenti bölgeni ne sebepten yoq etmege qarar aldı – özü añlatmadı. Buyruqta bu adım «devlet akimiyetiniñ federal organları faaliyetiniñ semereligini arttırmaq maqsadı ile» atıldı, dep aytıla.

Yarımada Rusiyege «qoşulğan» soñ «Qırım federal bölgesinde» prezidentniñ vekâletli temsilcisi Oleg Belaventsev oldı – Aqyar arbiy oquv yurtunıñ mezunı ve Rusiye mudafaa naziri Sergey Şoygunıñ eski ortağı. O, 2014 senesi fevral-mart aylarında, farqlı qaynaqlarnıñ malümatına köre, Rusiyeniñ yarımadanı zapt etme areketlerinde müim bir rol oynadı. Belaventsev Qırımnıñ o vaqıttaki akimiyetiniñ areketlerini idare etip, olarnıñ Rusiye ordusı ile bağlarını pekitti. Vladimir Putin Oleg Belaventsevge Rusiye qaramanı unvanını berme gizli buyruğını çıqardı kibi malümat bar edi. Faqat bunıñ resmiy delili yoq.

O vaqıt Aqyarda Rusiye askerleriniñ areketlerini Sergey Menâylo idare etken edi, soñra da vali oldı. Ekisi de iyün 28-de Qırımdan Rusiyege yollanıldı.

Sergey Aksenov

Oleg Belaventsev eki yıldan ziyade yolbaşçılıq yapqan bölgeniñ yoq etilmesini izaatlamadı. Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov da bir şey demedi. «Qırım bölgesiniñ» yoq etilmesi haberi peyda olğan soñ o, Facebook saifesinde Kefeniñ yañı yolbaşçısı ile keçirgen körüşüvini aydınlattı ve Googleniñ Qırımnıñ meskün yerlerini deñiştirip yapqan «kommunizmden qurtulma» areketlerini izaatladı.

Bugünge qadar «QFB» yoq etme qararını Kreml kontrol etken Qırım akimiyetiniñ vekillerinden tek bir kişi – Federatsiya Şurasınıñ azası Sergey Tsekov izaatladı. O, bölgeniñ yoq etilmesi yarımadanıñ Rusiyege bütünley bağlanğanını ifadeley, dep ayttı.

«Keçken eki buçuq yıldan ziyade kösterdi ki, Qırım ve CFB aynı problemlerni yaşamaqta, şu sebepten bir sıra bürokratik qurulışnı meydanğa ketirmege ne faydası, ne de istegimiz bar. Bundan ğayrı, Qırım federal bölgesi keçici devir içün qurulğan edi. Bugün ise bu devir bitti, alışma devri başladı dememiz mümkün», – dep tekrarladı aytqanlarını RİA Krım agentligi.

Rusiye prezidentiniñ matbuat kâtibi Dmitriy Peskov Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ «Qırım federal bölgesini» yoq etme ve Qırım ve Aqyarnıñ Cenüp federal bölgesine qoşma fermanını izaatladı. Onıñ aytqanına köre, işbu qarar «devlet idaresiniñ semereligini arttırmaq» içün qabul etildi, dep tekrarlay Peskovnıñ lafını TASS.

«Yarımada sakinleri bundan zarar körmeycek. Vekâletli temsilci derecesinde idareniñ semereligini arttırmaq müim», – dep ayttı o ve şunı qayd etti ki, «Qırım ve Cenüp federal bölgesiniñ bir sıra meselesi aynı», bu sebepten idare semereligi aqqında laf kete.

Vertikalni pekitmek

«Rusiye kommunistleri» firqasınıñ Qırım bölüginiñ yolbaşçısı Leonid Graç «QFB» yoq etilmesine başqaca baqa. Onıñ fikirince, Kreml «Qırım bölgesini» yoq etip, vertikal akimiyetni quvetlendirecek ola.

«Diger taraftan, Belaventsevden de qurtulmaq istediler, dep tüşünem, o, iç kelişmey edi. O, raat yaşay, Aqyarda balaban bir evde otura, anda-mında bara edi. Uquq, iqtisadiyat, devletçilik nezareti ceetinden yapqanları yoq. Aydutlıq onıñ sayesinde tarqaldı. 2014 senesi sentâbr ayında saylavlarğa Aksenov ve Konstantinov «taqımını» kirgizdi, anda em yap-yaş qızlar, em apayları, em oğulları ve adiy aydutlar alındı», – dep ayttı Leonid Graç.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov dedi ki, Qırımnıñ Cenüp federal bölgesine kirsetilmesi yarımada sakinleri içün güzel bir şey ifade etmey.

«Rusiyeniñ yüksek siyasiy reberiyeti işğal olğan Qırımğa Rusiyeniñ diger topraqlarınıñ taqdirini azırladı, olar yekâne devlet siyasetini qabul ettirecek obyektler ola, böylece, işbu siyaset ömürge keçirilgende etnik ya da tarihiy çeşitlik, medeniy ya da til hususiyetleri bu topraqnıñ «rus dünyası» standartlarına bütünley «uyğunlaşqanına» qadar üstüni örtecek», – dep yazdı o, Facebook saifesinde.

Bir sıra siyasiy ekspertniñ zanınca, Kreml Qırım federal bölgesini yoq etip, bücet sermiyasını arttıracaq ola.

«Qırımda memurlar pek çoq oldı. Rusiye içün maddiy taraftan zor bir şey. Yerli memurlar er şeyni al etip, qıtsız bir bölgeni meydanğa ketirecek ümütleri kerçekleşmedi. Qırım bayağı para aşay», – dep qayd etti Qırım siyasetşınası Dmitriy Omelçuk Qırım.Aqiqatqa.

Onıñ fikirince, yerli memurlar «QFB» yoq etilmesine quvanmay, çünki işten boşatıla bile. Faqat, ekspertniñ aytqanına köre, olar açıq-aydın bir şey aytmazlar, çünki qarar şahsen Vladimir Putin tarafından qabul etildi.

Ukrain siyasiy tedqiqler mustaqil merkeziniñ eksperti Yuliya Tişçenko qayd ete ki, Cenüp federal bölgesiniñ vekâletli temsilcisi Rusiye prokuraturasınıñ sabıq hadimi Vladimir Ustinov ola, o, Oleg Belaventsev kibi uquq qoruyıcı organlarınıñ hadimidir.

«Regionnıñ idaresini küç ile pekitmege devam eteler. Misal olaraq, eglence saasınıñ inkişafına diqqat ayırılmay, havfsızlıq saasına emiyet berile: içki ve tışqı», – dep qayd etti o.

Yuliya Tişçenkonıñ fikirince, Kreml «QFB» yoq etip, Qırım Rusiyeniñ diger regionlarınen aynı olğanını ve ayrı bir yer almaycağını köstere. Bundan ğayrı, «Qırım bölgesiniñ» yoq etilmesi, siyasetşınasnıñ fikirince, – Rusiye Qırımnı öz vitrini ve örnek olacaq regionı yapacaq kibi laflarnıñ yalan olğanını isbatlay.