Kelecek afta Rusiyede ve onıñ nezareti altında bulunğan Qırımda bir çoq insannın diqqatını celp etken «Yarovayanıñ paketi» işke tüşürilecek. Onıñ müellifleri dey ki, qanunlarğa kirsetilecek deñişmeler «terrorizm ve ekstremizm» ile küreşni quvetlendirecek. Amma, Rusiye muhalifeti ve uquq qorçalayıcılarınıñ fikirince, «Yarovayanıñ paketi» vatandaşlarnı bütünley kontrol altına almaq ve ifade serbestligini yoq etmek içün temel olacaq. Qırım.Aqiqat işbu qanunnıñ qabul etilmesi qırımlılarnıñ ayatına nasıl tesir etecek ögrenmege tırıştı.
«Yarovayanıñ paketi» – Rusiye Federatsiyasınıñ Ceza ve Ceza-uquq kodeksleri ve diger qanunlarına kirsetilgen bir sıra tüzetme. Deputat İrina Yarovaya ve senator Viktor Ozerov onı Devlet dumasınıñ baqılmasına berdiler. İyün 24-te Rusiye parlamenti vesiqanıñ qabul etilmesine qoltuttı, iyül 7-de ise onı prezident Vladimir Putin imzaladı. Tasdıqlanğan qanunnıñ adında tüzetmeler «terrorizm ile küreşte ve cemaat havfsızlığını teminlemesinde qoşma tedbirler alınmasını» belgiley kibi sözler mevcut. Asılında ise, Rusiyede terrorizm ve ekstremizm olaraq tanılğan areketler cedveli arttırıla ve olarnı yapqan insanlarnıñ cezaları deñişe.
Yaşqa baqılmay
«Yarovayanıñ paketi» içinde olğan esas yañılıqlardan biri Ceza kodeksinde peyda olacaq «cinayetten haberdar etilmemesi» maddesi ola. Böylece, akimiyet organlarına azırlanğan terakt, silâlı ücüm ve diger «terrorist ve ekstremist cinayetler» aqqında haber etmegen kişi mesüliyetke çekilecektir. «Haber etmegen» insan 100 biñ rublege qadar para cezasını ala ve atta 1 yılğa qadar azatlıqtan marum qala bile.
Rusiye Ceza kodeksinde insannı kütleviy çatışmalarnıñ teşkil etilmesine «celp etme» içün de mesüliyet kirsetile. Böyle bir areket içün 300-den 700 biñ rublege qadar para cezası ya da 5 yıldan 10 yılğa qadar apis cezasını almaq mümkün.
«Yarovayanıñ paketi» «ekstremizmge qarşı maddelerni» bozğanlar içün de cezalarnı arttıra
«Yarovayanıñ paketi» «ekstremizmge qarşı maddelerni» bozğanlar içün de cezalarnı arttıra. Böylece, «ekstremist birleşmeni» teşkil etüv (Rusiyede, misal olaraq, Qırımtatar Milliy Meclisi böyle sayıla – QA) içün 200-500 biñ ruble yerine 400-800 biñ ruble para cezasını ya da 8 yılğa qadar apis cezasını almaq mümkün.
İnternette «içinde ekstremist sözlerini» qullanğanlar içün de ceza daa sert oldı. 100-300 biñ ruble yerine 300-500 biñ ruble para cezası ola bile.
Qayd etmeli ki, «Yarovayanıñ paketinde» terrorizm ile bağlı cinayetler içün 14 yaşından başlap insanlar mesüliyetke çekile bile. Eskiden mesüliyet 18 yaşından başlap ola edi. Mında «cinayet aqqında haber etmegen», terrorist birleşmede ya da kütleviy çatışmalarda iştirak etken, em de devlet memurınıñ ayatına zarar ketirmege tırışqanlar mesüliyetli olaraq qayd etile.
Endiden soñ telefon subetleri ve mesacları yarım yıl devamında silinmeycek
Ceza kodeksinde Yarovaya ve Ozerovnıñ yardımınen peyda olğan daa bir yañılıq «Halqara terrorizm eylemi» adını taşıy. Mında çetelde Rusiye ve onıñ vatandaşlarına qarşı yapılğan cinayetler kirmekte. 15 yıldan ömür boyu apis cezasını almaq mümkün.
Müim bir yañılıq Rusiye mobil operatorlarınıñ işinen bağlı, endiden soñ telefon subetleri ve mesacları yarım yıl devamında silinmeycek. «Malümatnı tarqatqanlar» – içtimaiy ağlar ve messengerler de – aynısını yapmalı. Federal havfsızlıq hızmetine (FSB) malümat bermegen mobil operatorlar million rublege qadar para cezasını ala bile. Bazı Rusiye poçta servisleri, şu cümleden Yandeks ve Mail.ru, bunı amelge keçirmek içün yañı donatmalarğa çoq para sarf etilecek dep, buña qarşı çıqtılar.
Qullanıcılarnıñ parasına telefon diñlemeleri
«Yarovaya paketiniñ» yardımınen Rusiyeniñ mahsus hızmetleri bütün telefon subetlerini raat diñlemeleri mümkün. Bunı Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ koordinatorı Olga Skripnik Qırım.Aqiqat mühbirinen subetleşip ayttı.
«Tabiiy ki, bunı belli cinaiy işler çerçivesinde yapacaqlar. Amma Qırımda cinaiy iş açmaq – zor degil. Misal olaraq, Facebook ya da diger içtimaiy ağda paylaşqanlarıñ içün ekstremizm ya da separatizm işi açıla. Bundan soñ FSB ya da prokuratura bu insannen bağlı bütün malümatnı talap ete», – dep qayd etti uquq qorçalayıcı.
«Yarovayanıñ paketinde» olğan tüzetmeler esasında Rusiye mahsus hızmetleri messenger ve içtimaiy ağlarnıñ saiplerinden qullanıcılarnıñ gizli mesaclarını açmağa talap eteceklerAleksandr Olşanskiy
Olga Skripnik Qırımnıñ mobil operatorları bütün malümatlarnı berecegini tüşüne, aksi alda olarnı cinaiy mesüliyet ile qorquzacaqlar.
IT-tehnologiyalar saasında ukrain eksperti Aleksandr Olşanskiy dey ki, malümatnı saqlaycaq donatmalarnıñ satın alınması Qırımnıñ mobil operatorları içün pek paalı ola bile. Onıñ fikirince, cep telefonı bağı daa paalılaşacaq.
«Qullanıcılarnıñ parasına yaparlar. Fiyatlarnı arttırıp, kâr alırlar. Operatorlar içün bu daa elverişli olur. O ne qadar çoq para masraf etse, o qadar para da abonentlerden talap etilecek», – dep qayd etti ekspert.
Aleksandr Olşanskiyniñ aytqanına köre, «Yarovayanıñ paketinde» olğan tüzetmeler esasında Rusiye mahsus hızmetleri messenger ve içtimaiy ağlarnıñ saiplerinden qullanıcılarnıñ gizli mesaclarını açmağa talap etecekler.
Rusiye bunıñ kibi yañılıqlarnı kirsetip, vatandaşlarnı bütünley kontrol altına alğan Şimaliy Koreya yolundan keteAleksandr Olşanskiy
«FSB bütün malümatnı açtıracaq. Bunıñ içün qanunnı qullana bile. Amma tehnik usullarnen devletke qarşı çıqmaq – yañlıştır. Qanunğa riayet etken bir vatandaş bunı yapamaz. Açıq ve gizli olmağan vastalardan faydalanmağa mecbur olacaqsıñız», – dep qayd etti ekspert.
Aleksandr Olşanskiyniñ zanınca, Rusiye bunıñ kibi yañılıqlarnı kirsetip, vatandaşlarnı bütünley kontrol altına alğan Şimaliy Koreya yolundan kete.
Daa çoq siyasiy mabus
Uquq qorçalayıcı Olga Skripnikniñ fikirince, «Yarovayanıñ paketi» FSBge Qırımnıñ siyasiy mabuslarını Rusiyege alıp ketmege imkân berecek.
«Halqara terrorizm maddesi – Ukrainadaki vaqialarğa bir cevaptır. Rusiyege qanunsız bir şekilde ketirilgen Savçenko ya da Sentsovnıñ işini alsaq, halqara terrorizm maddesi Rusiyeniñ bu yapqanlarını aqlay. Maalesef, bunıñ neticesinde Ukraina vatandaşı olğan siyasiy mabuslarnıñ sayısı arta bile», – dep qayd etti o.
Böyle etip qomşu ve iç bir alâqası olmağan insanlarnı cinaiy mesüliyet ile qorquzıp, olarğa kerek olğan malümat bermesini talap ete bilelerOlga Skripnik
Uquq qorçalayıcı «Yarovayanıñ paketinde» qırımlılar içün eñ telükeli madde «haber etmemek» yasağı olğanını tüşüne. Olga Skripnikniñ fikirince, mahsus hızmetler bunı qullanıp, siyasetnen iç bir alâqası olmağan yarımada sakinlerini qorquza ve kerek olğan malümatnı ala bileler.
«Al-azırda Qırımda ekstremizm, terrorizm boyunca bir çoq adam yaqalana. Tasavvur etiñiz, yanında oturğan qomşusı bu madde esasında mesüliyetke çekile bile. «Bunı tahmin etmeñiz kerek edi, ne içün haber etmediñiz?» derler. Böyle etip qomşu ve iç bir alâqası olmağan insanlarnı cinaiy mesüliyet ile qorquzıp, olarğa kerek olğan malümat bermesini talap ete bileler», – dedi uquq qorçalayıcı.
Olga Skripnikniñ fikirince, haber etme qanunı «Hizb ut-Tahrir» işinde qullanıla bile. Onıñ aytqanına köre, bu işte qabaat şübeli şaatlarnıñ delilleri esasında qurula.
Vatandaşlarnıñ ayatını zorlaştırğan qanunlar belli yerde keder etken ya da devlet ve ayrı memurlar ögünde qabaat işlegen insanlarğa qarşı qullanılaAleksandr Popkov
Bu işniñ şahıslarından biri – Emir-Üsein Kukunıñ – adliyecisi Aleksandr Popkov dey ki, al-azırda «Yarovayanıñ paketi» Qırımda nasıl qullanılacaq tam olaraq belli degil.
«Malüm, Rusiyede qanunlar sert olsa da, olarnı er vaqıt yerine ketirmeyler. Bilemiz ki, vatandaşlarnıñ ayatını zorlaştırğan qanunlar belli yerde keder etken ya da devlet ve ayrı memurlar ögünde qabaat işlegen insanlarğa qarşı qullanıla», – dep ayttı adliyeci.
Aleksandr Popkovnıñ fikirince, Rusiye deputatları vatandaş serbestligi sıñırlamağa devam ete, çünki bütün siyasiy taqiplerge baqmadan, insanlar fikirlerini bildire ve akimiyetke qarşı çıqmağa qorqmay.
«Yarovayanıñ paketi» qabul etilgen soñ uquq qoruyıcılarnıñ areketleri ne olacaq iyül 20-de belli olur. Bu künden itibaren prezident Putin imzalağan vesiqa işke tüşürile.