Fevral 12-de saba erte Topuz Bahtiyar ve balaban qorantası Qırımdaki Yaltanıñ Tsvetoçnaya soqağında yerleşken beş qatlı evniñ birinci qatındaki dairelerinde yuqlağanda silâlı insanlar camlarnı qırıp, içeri kirdiler. Rusça emir etip, qadınlarnı bir odada, balalarnı ekinci odada qapatıp, tintüv keçirdiler. Soñra Topuznıñ ellerini baylap, qorantasına bir şey añlatmayıp onı alıp kettiler, qollarında ise qırılğan camdan qanlı yaralar bar edi.
35 yaşında Topuz çeber elli ayaqqapçı ve istidatlı bir dizayner, eskiden bala bağçası olğan birinci qatnı satın alğan soñ onı özü tamir etti. Rusiye nizam organlarınıñ hadimleri evlerine kirgende anda Topuznıñ üç balası, ömür arqadaşı, tatası ve torunı bar edi.
Topuznı Rusiye FSB (Federal havfsızlıq hızmeti) binasına alıp kettiler ve odağa qapatıp, 12 saat tuttılar. Gecege yaqın onı azat ettiler – FSB hadimi onıñ yaqalanması Rusiyede yasaq etilgen Hizb ut-Tahrir ile alâqalarında şeklenmesinen bağlı olğanını aydınlattı. Topuznıñ soy-sopları oña Kyivge köçip kelmege yardım etti, o, universitette oqumağa başladı.
Cumaaqşamı künü, iyün 2-de, Rostov-na-Donu mahkemesinde dört qırımlı ekstremist teşkilât ile alâqaları olmağanını bildirip, qabaatlarını red ettiler. Olarnı Qırımda yaqalağan ediler – tuvğan Aqmescit şeerinde.
Er saba evimni tüşünip uyanam ve haberlerni baqmağa qorqam, anda yaramay şeyler olaEnver Oçilov
«Er saba evimni tüşünip uyanam ve haberlerni baqmağa qorqam, anda yaramay şeyler ola», – dep ayta Topuznıñ emcesi – Enver Oçilov. O, ömür arqadaşı ve qızınen beraber New Yorkta otura. Enver «Amerikanıñ sesinen» telefonda bağlanıp şunı qayd ete: Kremldeki dost ve aqrabalarını qorqu bastı.
«Facebookta bir şey paylaşmağa qorqalar, telefonda laf etmege qorqalar. Telefon etsem, avanı laf etemiz», – dep devam ete o. Oçilovnıñ aytqanına köre, qırımtatarlarnıñ büyük nesli gençlerge öz başına yürmemege tevsiye ete: bir çoq adam ğayıp oldı».
2014 senesi Rusiye Ukrainağa ait olğan Qırımnı işğal etken soñ qırımtatarlar yaqalanmağa, ğayıp olmağa ve apiske alınmağa başladı.
Rusiye mahsus hızmetleri bütün tedbirler teraktlar olmasın dep, alınğanını bildire.
Uquq qorçalav teşkilâtları buña razı degiller: olarnıñ qayd etkenine köre, Rusiye qırımtatarlarnı islâm ekstremistleri olaraq köre – çünki olar Qırım yarımadasında Rusiye uquqını öyle de tanımadı.
Farqlı fikirler olmasına yol berilmey: mustaqil qalğan jurnalist ve diger tenqitçilerni kontrol etmege başlaylarSamantha Power
«Farqlı fikirler olmasına yol berilmey: mustaqil qalğan jurnalist ve diger tenqitçilerni kontrol etmege başlaylar», – dep ayttı aprel ayında Amerika Qoşma Ştatlarınıñ Birleşken Milletler «Teşkilâtındaki daimiy temsilcisi Samantha Power.
Neticede tatarlarnıñ er angi siyasiy ve cemiyet ifadelenmesiniñ şekilleri qanundan tış ilân etildi».
Berilgen malümatqa köre, 2014 senesi mart ayında, Qırım işğaliniñ ilk künleri, prezident Vladimir Putin Qırımtatar Milliy Meclisiniñ sabıq reisi Mustafa Cemilevge telefon etip, Kremlde körüşmege teklif etti. Cemilev Rusiye prezidentiniñ davetini qabul etmeyip, Qırımnı acele sürette Ukrainağa qaytarmağa çağırdı.
Massachusetts Universitetiniñ (Dartmouth) islâm tarihı professorı Brian Glyn Williams şunı qayd ete: Putin Cemilevniñ davetini qabul etmegenine «pek darıldı».
«Qırımtatarlarnıñ lideri ile fotoresim işğalni qanunlaştırmaq içün qullanılacaq teşviqatnıñ küçlü bir silâsı olur edi», – dep ayttı Brian Glyn Williams «Amerikanıñ sesi» mühbiri ile subetleşkende. Ekspertniñ aytqanına köre, Cemilev Rusiye prezidentiniñ davetini red etken soñ repressiyalar qaçınılmaz oldı.
Kitap leyhası üzerinde çalışqanda Qırımda yaşağan Brian Glyn Williams Cemilevni Rusiye işğalini iç bir vaqıt tanımaycaq «Qırımdaki Nelson Mandela» dep adlay. Cemilev Ukraina parlamentiniñ deputatı olıp, halqara toplulıq Rusiyeniñ Qara deñiz yalısı işğalini toqtatmaq kerek, dep tüşüne.
2014 senesi aprel ayında Rusiye mahkemesi Cemilevni ekstremistler cedveline kirsetip, Qırım ve Rusiyege kirişini beş yılğa qadar yasaq etti
2014 senesi aprel ayında Rusiye mahkemesi Cemilevni ekstremistler cedveline kirsetip, Qırım ve Rusiyege kirişini beş yılğa qadar yasaq etti. Aqımdaki seneniñ yanvar ayında Aqmescitteki Rusiye mahkemesi Cemilevni ğıyabiy şekilde apiske aldı. FSB onı adaletten saqlanğan ve faal sürette qıdırılğan insanlar cedveline kirsetti. Mayıs 20-de Moskva mahkemesi Cemilevniñ Rusiyege kirişini yasaq etken mahkeme qararını deñiştirmedi.
Aprel 26-da Rusiye mahkemesi Qırımtatar Milliy Meclisini «ekstremist faaliyeti» ile qabaatlap, onı yasaq etti.
Politsiya hadimleri Qırım camilerini sıq-sıq teşkere. İbadet etmege kelgenlerni yaqalaylar. Bunıñ kibi bir adiselerden birinde 50 qırımtatarı yaqalanğan edi. Resmiy sebep – yanlarında pasport taşımağanları.
Bundan ğayrı, Qırım akimiyeti Rusiye reberliginen beraber yarımada sakinlerine 1944 senesi mayıs 18-de sovet diktatorı İosif Stalin Orta Asiya ve Rusiyeniñ bazı regionlarına sürgün etken qırımtatarlarnıñ hatırasına cemaat tedbirlerini keçirmege izin bermedi.
«Eskiden qırımtatar halqı sürgünliginiñ hatıra kününde er kes toplaşıp, facia qurbanlarını añğan edi. Bu sene bütün cemaat tedbirleri yasaq etildi», – dep ayttı «Amerikanıñ sesi» telefon subetinde Zair Smedlâyev – Qırımtatar Milliy Qurultayı Merkeziy saylav komissiyasınıñ reisi.
Mayıs 18-de soqaqlarğa çıqması yasaq etilgen qırımtatarlar şeer ve köylerde dua keçirdiler. Üyle vaqtında maşinalar toqtalıp, sürgünlik qurbanlarınıñ hatırasına ses berdi. Politsiya bir qaç aydavcını yaqaladı.
«Resmiy şahıslar qırımtatar halqı sürgünliginiñ hatıra kününde cemaat tedbirleriniñ keçirilmesi ne sebepten yasaq etilgenini aydınlatmasa da, apansızdan olmağanını añlaymız», – dedi Smedlâyev.
Keçken sene dekabr ayında «Sut vremeni» rus milletçi taqımı Aqmescitte Stalinniñ «ğalebelerini añmaq» maqsadınen sergi teşkil etti.
«O sergige bardım, – dep ayta Smedlâyev. – Stalinniñ fotoresimleri ve levhalarını nezaketli bir şekilde alıp saqlamağa rica etti. Olar qulaq asmadılar, masalarını köterip attım. Provokatsiya olğanını bile edim, amma doğru yapqanımnı tüşündim».