İslâm dinini kütken bir çoq qırımtatarı musulman taqvimindeki Muharrem ayınıñ 10-uncı kününe pek emiyet bermey. Bu kün oraza tutmaq farz degil, Sovetler Birligi zamanında dinge qarşı yapılğan teşviqat neticesinde onıñ maneviy emiyeti de unutılğan. İftarda mahsus aşnen ağız açmaq ananesi de unutıldı, dep tüşüne Qırımdan köçmege mecbur olğan Dilâver Saidahmedov. O, qırımlı vatandaşlarınen beraber İslâm diniy merkezine aqşam namazına keldi. Musulmanlar arap hurması ile ağız açtılar. Qırımtatar ananelerine köre, bu kün oraza tutqanlar iftarda aşure yemegi ile ağız açmaq kerekler.
Qırımdan köçip kelgen Dilâver Saidahmedov, musulman
«Bazı qırımtatar köylerinde özüne has yemek ananesi bar. Ukrain kütüsine oşağan mahsus aş: ceviz, bal, aşlıqlar... Amma bunı pişirgen adamlar bunı ne içün yapqanını bilmey ediler. Balalığımda qorantamızda ayrı bir kün olğanını hatırlamayım. Endi büyügen soñ onıñnen tanış oldım», – dep ayttı Qırım.Aqiqatqa Saidahmetov.
Avdet zamanında bu künni pek hatırlamay ediler, çünki sovet teşviqatı diniy bayramlarnı unuttırmağa tırışqan ediDilâver Saidahmedov
Onıñ qayd etkenine köre, balalıq çağında qartana ve qartbabası ile çoq subetleşken olsa da, Aşure künü aqqında bir şey eşitmedi. «Avdet zamanında bu künni pek hatırlamay ediler, çünki sovet teşviqatı diniy bayramlarnı unuttırmağa tırışqan edi. Büyük bayramlar – Oraza ve Qurban – qaldı. Bu kün ise, diger emiyetli bayram ve künler kibi, unutılğan ve merasim seviyesine kelgen», – dedi Saidahmetov. Aqmescitten köçip kelgen Abu Adil subetdeşimiz dedi ki, onıñ qorantasında soñki eki nesil bu künni iç qayd etmedi. «Sürgünlikte Arefe künü (acılıq bitken kün) anam ananeviy yemekler pişirip, qomşularnı sıylay edi. Aşure kününi iç qayd etmediler. Qırımğa qaytqan soñ, dinni canlandırmağa başlağan soñ bu kün aqqında aytmağa başladılar», – dep ayttı o Qırım.Aqiqatqa.
«Ukraina musulmanları birliginiñ» reisi, qırımlı Elimdar Hayrullayev Qırım.Aqiqatqa izaat berip hatırlattı ki, bu kün oraza tutmaq ananesi Muhammed Peyğamberinden kelgen, o, Medinege kelip, onı yeudiylerden ögrengen edi. Olar Aşure kününi Musa Peyğamberi ve onıñ halqınıñ Mısır faraonından qurtulğan künü olaraq qayd etken ediler. «Muharrem – musulmanlar içün dört müim aylardan biridir. Bu aylarda em güna, em de savaplarnıñ emiyeti arta. Biz onı yalıñız oraza ile qayd etemiz», – dep ayttı imam. Onıñ qayd etkenine köre, İslâmdaki bazı ceryanlarnıñ bu orazanı Muhammed Peyğamberiniñ Muharremniñ 10-uncı künü vefat etken Hüsein torunınıñ ölümi ile bağlamaq niyetleri yañılıq ve din ile bağlı olmağan bir şey.
İsmail Kadi, UMMA UMDİ imamı
«Bu kün Allah rizası içün oraza tutqanlarnıñ keçken yıl işlegen gunâları afu oluna. Muharrem 9, 10 ve 11 künleri oraza tutmaq sünnettir. Eki ya da üç kün oraza tutmağa çaresi olmağanlar, eñ azından bir kün – 10-uncı künü oraza tutmaq kerekler», – dep ayttı Qırım.Aqiqatqa UMMA Ukraina musulmanları diniy idaresiniñ imamı İsmail Kadi.
Qırımtatarlar Aşure künü Kiyev camileri ve ananeviy yemekler pişirilgen qavehanelerde iftar keçirdiler. «Musafir» qavehanesiniñ saiplerinden biri Emine Emirsaliyevanıñ aytqanına köre, iftarğa kelgen eki gruppa oldı. «Arap hurması ve zeytun ile ağız açtılar. Aşure pişirmege isteymiz, amma retsept yañı degil. Bir kimse pişirmey, yaramay yapmağa qorqamız. Er kes sevmey, onı Qırımda pişirmege bilgenler pek az. Eskiden pişirgen ediler, qartanalar hatırlay», – dedi o Qırım.Aqiqatqa.
İslâm medeniyet merkezinde Aşure künü oraza tutqan yüzden ziyade kişi iftarğa toplaştı. Olarnıñ arasında bir qaç qırımtatarı da bar edi – aman-aman episi 35 yaşına qadar. «Mında, büyük bir şeerde, vatandaşını, din ve qan qardaşını körseñ, Qırımda kim angi camige barğanını unutasıñ. Adamlarnıñ ekseriyeti musulman olmağan bir şeer musulmanlarnı birleştire, çünki din qardaşını tapmaq ve onıñnen beraber olmaq, şu cümleden iftarda körüşmek niyetiñ arta», – dep tüşüne Dilâver Saidahmetov.