Zuya deresindeki partizanlar yollarını bizge Eyup Bairov kezdirdi. O, bu yerde yigirmi yedi yıl devamında dağcı olıp çalıştı, er bir otçıqnı bile, bu yerler aqqında olarnıñ saibi kibi tarif ete.
Onıñ kök kibi mavı közlerinde keçken künler ve ekinci cian cenki vaqtında körgenlerniñ hatırasından ğam-keder körüne.
Eyup Bairov Aluşta civarındaki Körbek köyünde dünyağa keldi. Qırq dörtünci senesi onıñ qorantası Özbekistanğa, Nijneçirçikskiy rayonı, «Pâtiletka» sovhozшna sürgün etildi. Andan askerlik yaptı. Ukrainada, Çernigov şeerinde hızmet etti. Anda da ukrain, Valâ adlı bir qız ile evlendi. 1967 senesi onıñnen beraber Qırımğa keldi. Onı SSCB Yuqarı Şurası 1967 senesi qabul etken «Qırımda yaşağan tatarlar aqqında» buyruğından soñ Qırımnıñ şimal tarafında yerleşken qırımtatarlar içün evler qurmağa yolladılar.
Ömür arqadaşı Valâ ailesiniñ aq-uquqlarını qorçalap, böyle dedi: «Tatarımnıñ yerine on rus bile istemem»
Tuvğan köyüne qaytıp olamadı, Aqmescit civarındaki Mazanka köyünde yerleştiler. Amma bundan evel qayd olamağanından sebep dört yıl apiste yattı. O vaqıt köyde yalıñız üç qırımtatar qorantası otura edi. Yerli akimiyet olarnı Qırımdan sürgün etmege tırıştı, amma beceremedi. Ömür arqadaşı Valâ ailesiniñ aq-uquqlarını qorçalap, böyle dedi: «Tatarımnıñ yerine on rus bile istemem».
Eyup ağanıñ aytqanına köre, onı dağcı olaraq işke quvana-quvana aldılar. Babası da, qaynatası da ormancı ediler. 1975 senesinden başlap dört yıl devamında ormancı evinde oturdı. KGB hadimleri oña büyük diqqat ayırıp, iş tutmağa davet etken ediler. Partizanlar zamanından qalğan silâ mında sıq-sıq tapıla edi, o, ormancı olıp bunı bile edi.
O, ormanğa kelgen yerli sakinler ile subetleşip, almanlarnıñ Qırım işğali vaqtında bu yerlerde saqlanğan yerli partizanlar aqqında bir sıra ikâye eşitken edi.
Faşistler onı sançqan telge sarıp, közlerini çıqardı ve çarmuqqa kergen ediler
Olardan birini, tarihçılar bilgen bir ikâyeni, Eyup ağağa Qırım partizanları birliginiñ komissarı, yazıcı Nikolay Lugovoy añlattı.
Er kes tarafından sevilgen, şimal birligine ait 18-inci partizan taqımı 1-inci gruppasınıñ komandanı Senâ Kürseitov aqqında ikâye, onı soñra faşistler qıynap öldürgen ediler. Birazdan añladım ki, Senâ Kürseitov - Seydali Kürseitovdır. Faşistler onı sançqan telge sarıp, közlerini çıqardı ve çarmuqqa kergen ediler.
Eyup ağa partizannıñ ikâyesini añlatıp, doğmuş ağasını keder ile hatırladı. Onı tuvğanlarnıñ sürgünligini ögrengen ve Moskva qararınıñ adaletsiziligine açuvlanıp, tuvğan köyüne qaytıp kelgen on bir cebeci ile beraber NKVD hadimleri ormanğa çıqarıp, özüne mezar qazmağa zorladılar, soñra ise qurşunğa tizdiler. Bunı oña Körbekte yaşap, yıllar devamında bu sırnı gizlegen Dusâ apte ölgende tarif etken edi.
Partizanlarnıñ yolundan alıp ketip, Eyup ağa bir qaç qoba ve quyularnı köstere. Bu yerlerde quyular çoq. Suv içmege qarar beremeymiz. O, bulançıq kibi körüne, amma Eyup ağa qart olğanına baqmadan, aşağı qolay enip, betini ve qollarını çayqay.
Yerli qobalarda partizanlar özleri saqlana ve silâsını saqlay ediler
Onıñ aytqanına köre, yerli qobalarda partizanlar özleri saqlana ve silâsını saqlay ediler.
Qırımnıñ küz manzaralarını seyir etip, aman-aman bütün ormannı dolaştıq. Sürgünlikten evel Bazar oba adlı rayonda (Qırım haritasında öyle de qayd etilgen) yerli sakinler farqlı mal, esasen aşayt mahsulatını paylaşqan ediler. Cenk vaqtında ise anda partizanlar poligonı ve uçaq alanı yerleşken ediler.
Bizge, gençlerden ğayrı, Eyup Bariyevniñ Körbek dostları ve köydeşleri qoşuldı, - bu adamlar ayrı ikâyege lâyıqlar, er biri pek meraqlı ve halqnıñ Qırımğa qaytuv yolu oğrunda küreşken insanlardır.
Qart olğanına baqmadan, olar er bir terek ve çalığa diqqat ile baqıp, cenkten evel olğan Qırım, bir-sıra manialardan soñ esli-başlı olıp qaytqan, şimdi ise «qomşu devlet» tarafından kene de alınğan vatan aqqında bir şey qoşa ediler.
Eyup Bairov (Pardoş) Qırım partizanı Senâ öldürilgen yerni qıdırmağa devam ete edi. Bilmemiz ve hatırlamamıznı istedi. Faqat ta 1975 senesi komsomollar tarafından tuvğan Qırımnı duşmandan imaye etken qaramannıñ şerefine qoyulğan hatıra tahtasını öyle de tapamadı.
Soñra belli oldı ki, eykelni çoqtan başqa yerge avuştırdılar, Şan qurğanına alıp kettiler. Obadan ğayrı, bu yerlerde elâk olğan partizanlarnıñ hatıra abideleri bar.
Tatyana Minina, qırımlı
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen fikirler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün