Aqmeçit rayonı – Aqmeçit rayonınıñ köylerinden birinde sılanğan, ter-temiz ve baqılğan bir evçik. Onıñ saibi – Abibe Mustafayeva – bizni qarşılamaq içün bosağağa çıqtı. Bu ğayretli ve münis adam 80 yaşında olğanını aytmaq zor. Daa yaqında o, büyük ve dostane qorantada yubileyini qayd etti. Abibe hanım ömür devamında neler körmedi – tuvğanlarınıñ ölümi, sürgünlik ve ğurbetteki yaşayış. Soñra – ev, Vatan, Qırım yolu.
Onıñ ikâyesi, sürgünlikni körgen biñlernen diger qırımtatar qorantasınıñ ikâyeleri kibi, lâqayt qaldırmay. Abibe Mustafayeva 1935 senesi Aqşeyh rayonında (şimdi Razdolnenskiy rayonı – müel.) dünyağa keldi. Qorantada, dep tarif ete subetdeşimiz, dört bala bar edi. 1941 senesi iyün 22-de natsistler Sovetler Birligine ücüm etken soñ onıñ babası – Qurtaci Mustafayev bu kün cebege ketti.
«Cenk başlağanda babam iyün 22-de cebege ketti. Almaniyağa qadar barıp çıqtı, ayağını yaraladılar. O, arbiy hastahanede yattı. Soñra ayağı ekinci ayağında qısqa oldı. Bizge, Qırımğa artıq kelemey edi, çünki bizler alman işğalinde qaldıq, ve bizge kelmege oña mümkün degil edi. Biz onı yalıñız bir kere kördik, cenk başlanğan soñ üç buçuq yıl keçken edi. O, Özbekistanğa kele edi, bizni anda mayıs 18-de sürgün ettiler», – dep hatırlay Abibe hanım.
Mustafayevler qorantası sürgünlikni evde kördi. Dört bala anasınen beraber 15 daqqa içinde soqaqta suvsız, aşsız ve urbasız qaldı. Yanına üç yorğannı alıp oldılar.
«Mayıs 18 künü, 44 senesi. Tañ vaqtı. Qapunı qaqalar. Anam yanıma kelip ayta: «Abibe, qızım, anda birisi keldi». Biz onıñnen beraber çıqtıq, anda ise askerler avtomatlarnen tura. Evge kirip, er şeyni darma-dağın ettiler, bir şey qıdırdılar. Neni qıdırdılar, öyle de añlamadıq. Soñra – toplanıp evden çıqmağa ayttılar. Üstümizde ne bar edi – öyle de azbarğa çıqtıq. Şu daqqası babamnıñ cebeden kelgen mektüplerini oquğan askerlerden biri anama urba alıñız dedi. Anam ise oña cevap bere: «Urbağa ne kerek bar. Bizni köyden çıqarıp, qurşunğa tizeceksiñiz, yeudiylerge böyle yapılğan edi». Soñra asker tez-tez evge kirip, üç yorğannı aldı ve anama berdi, bizni uzun yol beklegenini ayttı», – ağlap ayta Abibe apte.
«Ağlay ve bir tilim ötmek soray edi»
Soñra bir qaç aftalıq yol, dep hatırlay qadın. Suvsız: «Can bere ediler. Doğa ediler. Özbekistanğa kelgenine qadar vagonda neler olmadı. Bizni anda ayvanlarnı kibi yüklediler ve ayvanlarğa kibi yanaştılar».
Orta Asiya Qırımnıñ tamır halqını hoş qarşılamadı. Sovet teşviqatı yerli ealige yarımadadan keleyatqan «satqınlar» ve «adamlarnı aşağanlar» aqqında ayttı.
«Bizni ketirgende özbekler bizden qorqa ediler. Balalar taş ata ediler. Soñra qartlarımız Quran oquğanını körip, olar bizni qabul ettiler: «Allahım, bizim kibi musulmanlar da bu». Bundan soñra biznen laf etmege, bazıda yardım etmege başladılar. Adiy adamlar yahşı yanaştılar, komendantlar aqqında bunı aytamazsıñ».
O vaqıt 10 yaşında Abibe anasınen beraber kolhozda çalışmağa başlağan edi. Yolaqlarnı otaladılar, sebzelerni baqtılar. Kiçik balalar bir özleri baraqta otura ediler. Sürgünlikten soñ birinci yılları qırımtatarlar aç oturdılar. Balalarnıñ açlıqtan ölgenini körmek pek zor edi, dep hatırlay qadın.
«Bizni Qırımdan çıqarğanda kiçik qız qardaşım 4 yaşında edi. O, bizge berilgen aşnı aşap olamay edi. Er vaqıt ağlay ve anamdan bir tilim ötmek soray edi. Onı qayda tapayıq. Öyle de 1946 senesi açlıqtan öldi. Bunı unutıp afu etmek mümkünmi?», – ağlap ayta qartana.
«Stalinni iç bir vaqıt afu etmem»
Qurtaci Mustafayevniñ qızı ve ömür arqadaşı tarlada çalışqanda cenk bitkenini eşittiler. Quvançları sıñırsız edi. «Bizge kelip, cenk bitkenini aytqanda anam yanıma keldi, quçaqladı ve ağlamağa başladı. «Niayet, babamız qaytacaq, sen zorluq çekmeyceksiñ, tarlada çalışmaycaqsız, mektepke baracaqsıñ», dep ayta. O vaqıt babamız 1945 senesi fevral ayında Almaniyada elâk olğanını, ve anda da defn etilgenini bilmey edik».
Stalin aqqında laf etmege başlağanda Abibe hanım dayanamay ve ağlamağa başlay. «Men onı (Stalinni – müel.) iç bir vaqıt afu etmem! Babam cenkleşti, Sovetler Birligini imaye etti, bizler ise, ailesi, satqın oldıqmı? Anam satqın olıp öldi, oğlan qardaşım satqın olıp öldi, qız qardaşım – satqınmı?! 4 yaşında balanıñ qabaatı ne? O, satqın olurmı?! Bu afu etilemez ve unutılmaz. Başımızğa kelgenini iç bir vaqıt unutmam. Ölümge qadar hatırlaycam».
Abibe hanım Qırımğa qaytqanını ve yerleşkenini uzun-uzun ikâye etti. Qorantası ve halqınıñ taqdiri aqqında tarif etti. 80 yaşında qadın ağladı ve ğayıp etkenlerni ve iç bir vaqıt qaytarıp olamaycaqlarını hatırladı. Faqat Abibe qartana tekrar Rusiye Qırımınıñ şaraitlerinde yaşamağa mecbur qalğan halqınıñ kelecegi içün daa çoq qasevetlene.