Aqmescit – Muhtariyet parlamentiniñ binasından ukrain ve qırımtatar yazıları yoq olğanından soñra, cumhuriyet akimiyeti ukrain tilli yol işaretlerini deñiştirmek teşebbüsi ile buyurdılar. Nevbette – Ukrainağa alâqası olğan medeniyet müessise serlevalarınıñ deñiştirilmesi. Qırım siyasetçileri akimiyetniñ areketleri sebebinden çorlana, böyleliknen ukrain tilli vatandaşlarnıñ aqları bozulğanını tüşüneler.
«İ.Ya.Franko adına Qırım universal ilmiy kitaphanesi» Qırım cumhuriyet müessisesi yoq etilgeninden soñra «Qırım cumhuriyeti universal ilmiy kitaphanesi» Qırım Cumhuriyetiniñ Devlet bücet medeniyet müessisesi peyda olacaq. Böyleliknen kitaphane serlevasından 1956 senesi berilgen ukrain yazıcı İvan Frankonıñ adı alınacaq.
Aşkâr etilgen malümatqa köre, yoq etüv komissiyanıñ reisi müessiseniñ müdiri Lüdmila Drozdova ola. Bu qarar Qırım «nazirler şurası»nıñ 2014 senesi avgust 19 künü alınğan avalesi esasında qabul etildi. Başqa bir şey saytta yazılmağan.
Qırım.Aqiqat izaatnı almaq içün Franko adına kitaphane faaliyetini idare etken Qırım medeniyet nazirliginiñ matbuat-hızmetine muracaat etti. Böylelikenen, kitaphaneniñ adı deñişmesiniñ sebeplerini ögrenmege tırıştı. Müessisede vaziyetni soñra añlatmağa söz berdiler, amma künniñ soñuna qadar öyle de bir şey aytmadılar.
Kitaphane yolbaşçılığınıñ bu mesele boyunca olğan fikrini de ögrenmege imkân olmadı. Qabul etüv odasında çalışqan kâtipniñ Qırım.Aqiqat mühbirine aytqanına köre, müdir o vaqıt işte degil edi, muavini ise tedaviylevde bulungan eken. Olardan ğayrı, kâtipniñ aytqanı kibi, suallerge kimse cevap berip olamaz. O şunı da qoştı ki, şimdi kitaphane adınıñ deñiştirüvi aqqında aytmağa erte, bu aqta resmiy malümatnı ise kitaphaneniñ resmiy saytında, yoqsa cumhuriyetniñ medeniyet nazirliginiñ saytında taqip etmege teklifi ile buyurdı.
Bunıñ ile, müessiseniñ hadimlerinden biri Qırım.Aqiqat mühbirine aytqanı kibi, al-azırda kitaphaneniñ ğayrıdan qayd etüv ketişatı yañı şaraitlerde toqtatılğandır. «Bizge Moskvadan insanlar kelgen edi, ne ve nasıl yapılmaq kerek olğanı aqqında tarif ettiler, amma başqa bir şey daa olmadı. Özümiz belgisizlikte bulunamız», – dedi qadın. Onıñ özü kitaphaneniñ adı deñişmesine nasıl munasebette bulunğanı aqqında sualge: «Maña farqı yoq, iş ve aylıq olsa, yeter», – kibi cevapnı qaytardı.
Kitaphaneniñ esli başlı bir ziyaretçi Qırım.Aqiqat mühbiriniñ aynı bu sualine qattı bir cevap berdi. «Men qarşım. Lenin abidelerini devirgen benderalarğa oşamaq kerekligi ne? Qırımda er kes bu kitaphaneni Franko kitaphanesi olaraq bile. Onı Ukraina zamanında qurdılar. Serlevanı saqlamaq kerek. Deñiştirseler, mıtlaqa damı bozulır, daa bir şey. Kerekmey», – dedi erkek. O, çoq yıllar devamında Qırımda yaşağanını ve bugün Rusiye vatandaşı olğanını ayırıca qayd etti.
«Ukraina ile bağlı olğan er şeyni yoq etmek»
Qırım.Aqiqat mühbiri ile qonuşqan qarşı lagerlerniñ siyasetçileri aynı fikirde oldılar – «kitaphaneniñ adını deñiştirmek keremey».
Vasiliy Ovçaruk
Bir vaqıtları Ukrain milletçiler Kongressi qırım teşkilâtınıñ yolbaşçısı olğan ve «referendum»dan soñra Aqmescitten Kiyevge köçip kelgen Vasiliy Ovçaruk böyle etip, akimiyet Qırımdan «Ukraina ile bağlı olğan er şeyni yoq etmek» tırışıqanını ayttı. «Menimce, bugün Moskvadan Qırımda idare etken kreml akimiyeti yarımadanıñ Ukraina ile alâqasını bozmaq, serlevalardan ukrain sözlerini alıp taşlamaq, Qırımnıñ Ukrainada olğan zamanından qalğan er şeyni yoq etmek tırışa. Bu Ukraina ile, belli ve istidatlı ukrainliler ile bağ iç bir yerde duyulmasın dep etile. Yani, bu – Kremlniñ ve Qırımda bulunğan onıñ hızmetçileriniñ siyasetidir», – dedi Ovçaruk.
Leonid Graç
«Kommunistı Rossii» firqasınıñ Qırım cumhuriyet bölügi komitetiniñ birinci kâtibi Leonid Graç Aqmescitte Franko adına kitaphane adınıñ deñiştirüvi boyunca teşebbüsni «hastalarnıñ müsibetke ketirecek saçmalığı» olaraq adladı.
«Başta ukrain teatrniñ (ukrain) serevasını aldılar, soñra rus teatrniñ, soqaqlarnıñ adlarını deñiştirmege başladılar, şimdi ise – kitaphaneler. Qırımda faqırlıq, işsizlik, yoqsullıq. Qırımda, qayda baqmasañ, er yerde qabarcılıq, olar ise bu kibi olmaycaq areketler ile oğraşalar. Hastalarnıñ saçmalığıdır».
Onıñ fikrine köre, kitaphane adını deñiştirmek teşebbüsi ile çıqqanlar «Qırım Anayasasını qaba sürette bozalar». «Anda üç tilniñ teñ olğanı ilân etile: rus, ukrain ve qırımtatar. Yani, til, medeniyet, tarihiy medeniyetler özara bağlıdır. Böyle şeylerni yapmaq olurmı? Franko endi mot degilmi? Bu şekilde areket etmek mumknünmi? Belâğa ketirecekler», – dep yekün çekti kommunist.
Meraqlısı şuna ki, kitaphane adınıñ deñiştirilmesine Qırımnıñ Rusiye qoşuluvına faal sürette qol tutqan, Qırımnıñ sabıq birinci baş nazir muavini, şimdi ise Tatarstan Cumhuriyetiniñ Kazahistanda vekâletli temsilcisi Rustam Temirgaliyev de qarşı çıqtı. «Arqadaşlar, eyecanlanıp, Kiyevde anayasağa qarşı keçirilgen avdarma boyunca olğan narazılığımıznı, ukrain akimiyetiniñ Rusiyege qarşı siyasetiniñ añlap olamağanımıznı, Donbass ve Odessada sakin vatandaşlarnıñ öldürilmesi sebebinden olğan qarşılığımıznı bütün ukrain hususiyetlerine açıq-aydın nefret ile qarıştırmamaq kerek», – dep yazdı o öz Facebook saifesinde.
Temirgaliyev şunı da qayd etti ki: «Ukraina bizim içün qardaş memlekettir, ukrainlilerniñ çoqusı şimdi, teessüf ki, Rusiyege qarşı alıp barılğan teşviqatnıñ tesiri altında buluna, amma ertemi-keçmi Rusiye halqları ile öz soydaş munasebetlerine qaytıp kelirler». «Qırımda 20% qavmiy ukrainliler yaşay, ukrain tili rus ve qırımtatar tili ile birlikte devlet tili olaraq sayıla. Merkeziy qırım kitaphaneniñ serlevasından belli ukrain yazıcı İvan Franko adını almaq kerekmi?», – dep yaza Temirgaliyev. Onıñ fikrine içtimaiy ağnıñ 200-den ziyade qullanıcısı qol tuttı.
Belli olğanı kibi, soñki vaqıtları, akimiyetniñ teşebbüsi ile işğal etilgen Qırımda eki teatrniñ adını endi deñiştirdiler. Böyleliknen, Aqmescitte Qırım Akademik Ukrain muzıkalı teatri endiden «Qırım Cumhuriyetiniñ Devlet akademik muzıkalı teatri» ola, Gorkiy adına Rus akademik drama teatri ise – «Qırım akademik drama teatri» dep adlana. Qırımtatar akademik muzıkalı-drama teatri de öz adını deñiştirip, devlet müessisesi olacaq.
Hatırlatımız, yaqında yarımadada ukrain tilinde yazılğan yol işaretlerini deñiştirmege başladılar. «Bu eñ esas mesele olmağanı aqta bizni tenqit ete ediler. Amma bizim içün siyasiy ceetten bu pek müim bir adisedir. Atta, ötmekten bile müimdir – özümizden bizge yıllarca yüklenilgen ve soñunda faşizmge çevirilgen ukrain hususiyetlerini alıp taşlamalımız», – dedi rus tilinde işaretniñ qoyuluv tedbirinde «Devlet şurası»nıñ spikeri Vladimir Konstantinov.
«Referendum»dan soñra ise bu sene mart ayında Qırım Yuqarı Şurası binasından ukrain ve qırımtatar tillerinde yazılar yoq oldı. Bunıñ ile spiker muavini Remzi İlyasov Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında olar yılnıñ soñuna qadar qaytarılacağını bildirgen edi.