Aqmescit – Yarımada akimiyeti qırımtatarlarnıñ yaşayışı «telükesiz ve eyi» olması içün qolundan kelgenini yapqanını, dep işandıra. Amma, ayatta bam-başqa vaziyetni körmek mümkün. Qarasuvbazar rayonında çalınğan qırımtatarlarnıñ işinde «islâm» izi peyda olğanı, bu vaziyetke başqa bir tüs qoşa. Uquq qorçalayıcılar, ğayıp olğanlarnıñ qıdıruvı içün qoruyıcı organlar iç bir şey yapmağanını bildireler. Siyasetşınaslar, bu vaqialar Kremlniñ razılığı olmadan yüz bergeninde şübeleneler.
Rusiyeli Qırımnıñ yolbaşçısı Sergey Aksönov, yarımadada qırımtatarlarnı kütleviy şekilde qırsızlamaylar dedi. Em de, ğayıp olğanlardan ekisi – Suriyede cenkleşken arbiyler olıp, ve olarnı bu sebepten çalmaları mümkün, dep ima etti.
«Birinciden, tatarlarnı kütleviy sürette çalmaylar. Dört adam ğayıp olğanlarnıñ cedvelinde buluna. Bir yigit Suriyede cenkleşti ve anda elâk oldı, ekinci ğayıp olğan erkek te – Suriyede cenkleşken edi. Men olarnıñ ana-babalarınen körüştim, qırımtatar vekillerinen. Taqiqat komiteti bu işni nezaret astında tuta, iş gruppası tekşil etildi. Bu admlar kütleviy çaluvlar aqqında öşeklerni red etmek içün, matbuat-konferentsiyanı bermege azırlar» – dep ayttı Aksönov «Rossiyskaya gazeta» neşirine.
İnsan aqları boyunca Qırım alan missiyasınıñ reis muavini Оlga Skripnik Qırım.Aqiqatqa añlatqanı kibi, insanlarnıñ çalınuvı aqqında faktlar tasdiqlandı ve bir qaç vaqianıñ şaatları bar. Aynı zamanda, uquq qorçalayıcı teşkilâtlar ğayıp olğanlarnı qıdırğanlarını körmeyler.
«Yazıq ki, amma Qırım alan missiyası, qorçalayıcı organlar ğayıp olğanlarnı çoq qıdırmağanını qayd ete bile. Bunıñ aqqında ğayıp olğanlarnıñ soyları da aytalar. İnsanlarnıñ ğayıp oluvı qayd etildi, ve acele taqiqatnı talap eteler», – dey uquq qorçalayıcı.
Qırım alan missiyasınıñ vekilleri aytqanlarına köre, adamlarnıñ çalınuvı vaqialarında «islâm» iziniñ peyda oluvı ile, rusiyeli yarımadanıñ akimiyeti mesülietlikten qaçıp, kendi vazifelerni saqlap qalmağa istey.
Ne içün Aksönov apansızdan fikirini deñiştirdi?
Evelden ğayıp olğanlarnıñ qıdıruvında yardım köstermege istekni köstergen Aksönov, öz fikirini oktâbrniñ 14-nden soñ deñiştirdi. O vaqıt, rusiyeli publitsiyat Nikolay Svanidze, insan aqları boyunca Şuranıñ toplşuvında Rusiye prezidenti Vladimir Putinge Qırımda insanlar kütleviy şeklide ğayıp olğanını bildirgen edi. Putin «malümatnı ögrenmege» vade etip, bundan evel bu aqta eşitmegenini ayttı.
Belli ki, tamam oktâbrniñ 14-de rusiyeli Qırımnıñ ükümetinde ğayıp olğan insanlarnıñ işi boyunca gruppa azalarınen körüşüv ötkerildi. Taqiqat organları üç cinaiy iş açılğanını bildirdiler. Olardan ekisi, mayısta ğayıp olğan Timur Şaymardanov ve Seyran Zinedinovnıñ işileri boyunca Rusiye Federatsiyasınıñ Cinaiy Kodeksiniñ 105-nci maddesine köre («İstenilgen öldürüv») ve sentâbrniñ soñunda çalınğan İslâm Cepparov ve Cevdet İslâmovnıñ işleri boyunca 126-nci maddege köre («Adamlarnıñ çaluvı») açıldı.
Abdureşit Cepparov
Qırımtatar teşebbüsçisi Abdureşit Cepparov, ğayıp olğanlardan biri – İslâm Cepparovnıñ babası, Qırım.Aqiqatqa bilidrgeni kibi, Aksönovnıñ soñki beyanatlarnı şimdilik izaatlamaycaq.
«Men kütleviy degenleri, ne qadar olğanını bilmeyim. Amma, onınen (Aksönovnı – Müel. qaydl.) közme-köz körüşkende, ondan aytqanlarını eşitmege isteyim», – dedi Cepparov ve ğayıp olğanlarnıñ soy-sopunen rusiyeli cumhuriyet yödüaşççsı er aynıñ soñunda körüşmege vade etkenini ayttı.
Tişçenko: «Qavqaz» manalarnıñ Qırımğa keçirilüvi - qırımtatarlar içün qorqunçlı bir alâmet
Aynı zamanda, ekspertlerniñ fikirince, Aksönovnıñ açıq nutuqları mutlaqa Kremlnen uyğunlaştırılğandır.
Siyasiy taqiqatlar mustaqil Merkeziniñ eksperti Yuliya Tişçenko aytqanı kibi, Moskvadan bir de bir avale kelgendir, çünki bu kibi müim sualde iç bir kimse öz başına qarar almaz.
«Evelden başqa şeyler aytılıp, apansızdan nasıldır «islâm» izleri peyda olğan soñ, demek, kimgedir taqiqatnıñ ketişatını aydınlatmamağa elverişli kele. Em de bu pek telükeli bar vaziyet, çünki «qavqaz» manalarnıñ Qırımğa keçirilüvi, qırımtatarlar içün qorqunçlı bir alâmet olması mümkün. Akimiyet bu yolnı seçken olsa, aqibetler aqqında tüşünmeli»,– dey siyasetşınas.
Qırımtatar teşebbüsçisi Zair Smedlâyev Aksönovnıñ sözlerine taaciplenmey. «O, (Sergey Aksönov – Müel.qaydl.) çoq şeyni körmemezlikke ura, misal içün Qırımnıñ iqtisadiyatı zeval bir alda olğanını körmey. Onıñ «qartalları» qolundan elâk olğan Reşat Ametovnıñ ölümini iç bir vaqıt qabul etmez, ğayıp olğanlarnı da «körmez», – dey Smedlâyev.
Onıñ sözlerine köre, qırımtatarlarğa qarşı yapılması mümkün repressiyalar aqqında tahminler endi kerçekleşe – kütleviy para cöremelerden soñ, insanlar ğayıp olıp başladı, soñra mayıs 3 künü 2014 senesi Mustafa Cemilevni Ermeni Bazarda qarşılağanlarnı apis etip başladılar.
Uquq qorçalayıcılar ve siyasetşınaslar bu vaziyette bile, telâş altında qalmamağa, biri-birine yardım qolunı uzatmağa tevsiye ettiler. Qanun bozuvlarnı qayd etip, nezaret etmege çağıralar.
Aynı zamanda, Sergey Aksönov Qırımğa mühbir ve Rusiye prezidenti yanında insan aqları Şurasınıñ azası Nikolay Svanidzeni davet etti. Rusiyeli Qırımnıñ reberi moskvalı musafirge «qırımtatarlar, musulmanlar özlerini telükesiz, eyi duymaları içün er şey yapqanını» köstermege azır olğanını ayttı.