Aqmescit – İşğal etilgen Qırımda mustaqil matbuat vastaları yoq olma havfı astında bulunalar. Yalıñız yapılğan basqı sebebinden degil de, iqtisadiy meselelerden ötrü qapatıla bileler.
Qırım iqtisadiyatı tüşük bir alda olğanı ile birlikte, Qırımda faaliyet etken matbuat vastalarınıñ keliri bayağı eksildi. Çünki, eñ esas kelir reklamadan kele edi – esasen bu saağa çoq para ayırılmay, çoqusı iqtisad etmege tırışa. Qırımda reklamanı bergenler ise, kârsız qalıp, reklama bücetlerini qısqarttılar. Bazıları asılında faaliyetni toqtattılar.
Matbuat vastaları ağır vaziyetten çeşit çıqış yollarnı qıdıralar. Amma, umumen, mustaqil matbuat vastaları kendi maliye meselelerni çezmek içün dört yolnı belgilediler.
Monetizatsiya
Oquyıcılarnıñ belli bir sayısına saip informatsion saytları monetizatsiya vastasınen para qazanalar. Monetizatsiya, canlı bir reklamacı degil de, Google, Yandex, Sape kibi avtomatik sistemalardan qazanç toplaylar.
«События Крыма» saytınıñ muarririyetinde añlatqanları kibi, «künde 5000 oquyıcısı olğan sayt ayda 2000-3000 grn qazanmaq mümkün. Saytnı bu qadar adam oquması içün iç olmağanda onda çalışqn hadimler olmalı». Demek, netice böyle: kiçik bir sayt tek bir adamnı çalıştırta bile, em de 3000 grn (9000 rub.) – yaşamaq içün yeterli olmağanını er kes biledir. Onıñ içün oqulmağan saytta bir taqım mühbir ve muarrirlerni tutmaq mantıqsızdır.
Em de muarririyette qayd etkenleri kibi, saytlar yüksek neticelerni birden elde etmeyler. Yani, leyhanı başlamaq içün para kerek, ya da parasız çalışmağa azır olğanlarnı tapmaq lâzim. «События Крыма» saytı ekinci yoldan ketti.
Oquyıcılarnıñ yardımı
Şimdiki vaqıtta, akimiyet tarafından alğışlanmağan mühbirler yañı matbuat vastanı meydanğa ketirip, oquyıcılarnıñ parasına faaliyet etmege qarar aldılar. Bu sebepten İnternette sorav keçireler: «Qırımda mustaqil matbuat vastalarnıñ faaliyetine maliye destekni köstermege azırsıñızmı?» Sorav neticelerni bir aftadan soñ belli etmege qarar aldılar. O vaqıt teşebbüsçiler leyhanı ömürge keçirmek ya yoqmı, dep tüşünecekler.
Qayd etmeli ki, matbuat vastalarınıñ işini maliye cietinden desteklemek ğayesi qırımlı mühbirlerge ait degil. Bu yolnı bir sıra rusiyeli portlar çoqtan seçtiler. Misal içün, «Snob» internet saytı. Oquyıcılarğa para bergenleri içün kendi malümatlarnı, blog, izaatlarnı qaldırmaq, müelliflernen subetleşmege aq bereler. Ğarbiy saytlar da bu şekilde çoqtan çalışalar. Ukrainada bu usul bam-başqa çalışa: saytlar oquyıcılarnıñ yardım parasını toplap, Webmoney ya da «Privat-24» sisteması boyunca tölev tedbirlerini keçireler. Dnepropetrovs şeerinde çalışqan bu kibi saytlarnı körmek mümkün.
Aktsiyalarnıñ paylaşuvı
ATR telekanalı Qırım akimiyeti tarafından basqığa oğratıla. Baş yatırımcı Lenur İslâmov adden tış çezüv yolunı taptı. Mühbirler aktsioner cemiyetini meydanğa ketireler.
«ATR telekanalı, «ATR Grоup» açıq aktsioner cemiyetiniñ meydanğa ketirilüvi aqkqında haber ete ve istegen er kimni teessisçi ve birinci aktsioner olıp, qanun boyunca aktsiyalarnı satın almağa davet ete»,– dep bildirile kanalnıñ saytında.
ATR telekanalnıñ studiyası
ATR aktsiyalarnıñ bir danesi 1000 ruble etrafında, cemi olaraq 150 000 aktsiya satılışqa çıqarıldı.
Qayd etmeli ki, AQŞ ve Avropa içün bu yañı usullar degil. Amma, Qırım içün bu adden tış bir vaziyet.
Birinciden, Ğarpta adamlar özü aktsioner olmağa istekni bildireler. Ukraina ve Qırımda ise, bunı adamlarğa añlatmaq kerek. Em de, qırımlılar 90-ncı senelerniñ ortasında faaliyet etken «Yelena» firmasını hatırlaylar.
Ya yatırımcılarğa bu kerekmi? degen sual peyda ola. Bütün dünyada aktsiyalarnı alıp, kâr qazanalar. İç bir kimseniñ boş-boşuna yatırımcı olmağa istekleri yoq. Amma, qazançı olmağan matbuat vatsasınıñ parası qaydan kelsin? Çünki, misal içün sayt öz-özüni baqa bile, televideniye ise, paalığa tüşe, Qırımda şahsiy televideniye saipleri ya siyasetçiler ya da iş-adamları.
Yani, qırımlı yatırımcılar fedakârlıq kösterip, sadece sevimli kanalğa yardım köstermege isteyler.
Çetel grantlar
Daa bir çıqış yolu bar - çetel teşkilâtlardan grantlar alına. Bu para matbuat vastanıñ bir yılğa problemsiz yaşayışını temin etip olur edi.
Dünyada bir sıra donor teşkilâtları bar, bu cümleden «Vozrojdeniye» ve USAID teşkilâtı. Soñki ayları grant qazanıp çalışqan matbuat vastalarınıñ sayısı deñişmey qaldı. Evelden qazanğanlar faaliyetni devam eteler, başqalaı bu sırağa qoşulmadılar.
Reklamacılar ne vaqıt qaytacaqlar?
Bu sualni Qırım matbuat vastaları soñki yarım yıl içinde öz-özüne bereler. Biz ise, onı «MediaMarket», belli reklama agentligine berdik.
«Bizim fikirimizce, matbuat vastaları endi bitti-tükendiler. Baarden başlap, matbuat vastaları belli bir sebeplerden qırımlı reklamacılarnıñ episini coydılar, Ukrainadan kelgen sımarışlardan da quru qaldılar. Tek eki ay evelsi rusiyeli reklamacılar meraqnı köstergen soñ, biraz vaziyet eyileşti. Bir qaç neşirniñ saifesinde rusiyeli ticaret merkezleriniñ reklamasını körmek mümkün. Bu irmaq özenge çevirilecekmi ya yoq? Zanımızca, yoq. Qırımlı reklamacılar ise, Kremlniñ ğayelerine qol tutmağan mustaqil matbuat vastalarında reklamanı yerleştirmekten evel bir qaç kere tüşünirler», – dep aytalar «MediaMarket» agentliginde.
Bundan da ğayrı, agentlikte qayd etkenleri kibi, yarımadada Rusiyeniñ belli matbuat vastaları peyda olğan soñ, yerli media resurslar asıl reklamasız qalacaqlar. Yañı matbuat vastaları endi özleriniñ reklamacıları ile birlikte kelecektirler.
Onıñ içün ekspertlerniñ fikirince, faaliyetni devam ettirmek içün, qırımlı muarririyetler bayağı aqıllarını yormaq kerekler.