Aqmescit – Kelecek afta Qırımda ealini cedvelge alıp başlaycaqlar. Rusiyeli «akimiyet» vekillei yarımadanıñ inkişaf programmasını tizmek içün şu tedbir mutlaqa keçirilmek kerek, deyler. Aynı zamanda, qırımlılarnıñ bir qısımı, ekseriyeti qırımtatarlar öz aqqında malümat bermege istemeyler. Mecliste de bunen bağlı çeşit fikirler bar.
Qırımda ealiniñ cedvelge aluv ceryanı oktâbr 14 kününden 25 kününe qadar ötkerilecek. Soñki künleri yarımadanıñ soqaqları ve yerli kanallarnıñ efirleri reklama ile toldı. Cumhuriyetniñ statistika Hızmetiniñ malümatına köre, er sakin 33 sualge cevap bermek kerek. Şu suallerni bergen hızmetçi, doğğan yıl ve yeri, grajdanlıq, etnik tamırları, tuvğan til, migratsiya, tasil, qazanç yolları, iqtisadiy faaliyeti, evlilik, doğum ile bağlı suallerni soraycaq. Ayırı sualler yaşayış şaraitlerge bağışlanacaq (bina ne vaqıt, nasıl şekilde quruldı, tışqı divarlar neden yasaldı, abadanlıq ve sanitar – gigiyenik şaraitler, daire ya da mesken evniñ meydanlığı, odalarnıñ sayısı, telekommunikatsiyalarnıñ mevcutlığı ve ilâhre).
Qırım statistika Hızmetiniñ reberi Оlga Baldina mühbirlerge aytqanı kibi, ealiniñ cedvelge alınuvı anonim şekilde ötkerilecek. «Biz soy adını, adını soramaycaqmız. Bu malümatlar bilgisayarğa kirsetilmeycek. Bizim içün eñ müimi Cumhuriyetniñ bir süretini asıl etmek. Bizge ealiniñ terkibi cietinden cumhuriyetniñ resimini yapmaq kerek. Soravdan keçkenniñ şahsiy malümatları gizli qaluvı - soravnıñ eñ esas noqtasıdır», – dep qayd etti Baldina.
Bundan evel Rusiye prezidenti Vladimir Putin qayd etkeni kibi, Qırım ealisiniñ cedvelge aluvı yarımadanıñ inkişaf programmasını tizmek içün keçilecek. «Biz, ealiniñ soravdan keçirilüvi resmiy olmağan bir tedbir olğanını añlaymız, toplanğan malümatlarnı Qırım federal okrugınıñ inkişafı içün qullanacaqmız», – dedi Putin.
Qırımda ealini soravdan keçirmek içün Rusiye ükümeti 387 mln. ruble ayırdı. Soravnıñ neticeleri 2015 senesiniñ mayısnıñ 1-ne qadar aydılatılacaq.
«Federal Havfsızlıq Hızmetine bizim malümatımız kerek»
55 yaşında işsiz Dilâver, qırımtatardır, Aqmescit civarında yaşay. O soravda iştirak etmeycegini ayta. Qorantası ve öz aqqında malümatnı bermege istemey, çünki mahsus hızmetler alğan bilgilerni oña qarşı qullana bileler, dey.
«Qırımtatarlarnen ne olayatqanı körip, tintüvler, soravlar, öldürüvler yüz bergenini bilip, federal mahsus hızmetlerge malümatnı bermege ne kerek. Rusiye Federatsiyasınıñ Anayasası soravda iştirak etmemege aq bere», – dep añlattı Dilâver-ağa Qırım.Aqiqatqa.
Aqmescitte oquğan 19 yaşlı Server tamam şu fikirde. «Men olarğa işanmayım, olar ep bir öz malümatlarnı kirsetirler. FHH-ne bizim aqqında malümat kerek, faqat öyle de er şey bileler, em de özümiz de malümatnı berecek olamız», – dey yaş oğlan.
Malümatta şahsiy bilgiler aydınlatılmaycağı, Dilâver ağa ve Serverni tınçlandırmay. Olar, qararnı deñiştirmeyceklerini bildireler.
Ealiniñ cedvelge aluvına diger millet vekilleri de şübenen davranalar. 20 yaşlı aqmescitli Sergey ukrainli, onıñ da soravda iştirak etmege niyeti yoq. «Biz olarğa qapunı açmamız. Olar, şahsiy ayatımızğa kirişecek olalar: kimmiz, nemiz… Bu malümat nege kerek olğanını añlamayım. Asılında, malümatnıñ er angi toplavını begenmeyim», – dep ayttı o Qırım.Aqiqatqa.
Resmiy şahıslarnıñ izaatlarına da Sergey işanmay. «Soravdan soñ, yañı balalar bağçası, hastahane, mektep peyd olacağı aqqında laflar episi masaldır, ealini qayğıramız, dep aytalar», – dey aqmescitli.
Bazı matbuat vastaları soravda iştirak etmegen şahıslar, ya da yañlış malümat bergenler 100 rubleden 300 rublege qadar para cöremesini töleycekleri aqqında bildirip başladılar. Amma, şeer ve qasaba akimiyeti bu malümatnı red ete, çünki Rusiyede bunen bağlı qanunlar yoq.
Faqat, Sergey para cöremesini tölep, şahsiy bilgilerni bermemege razı.
Qoruyıcı organlarınıñ basqısı sebebinden Qırımnı terk etken, belli qırımlı bloger, rus Yelizaveta Bogutskaya emin, şu anketalarnı «FSB (FHH) ruhiyatçıları azırlaylar».
«Eñ sade bir sual ve cevap yardımınen, şahsiy harakteristika, şahsiyet ve cemiyet arasında bağ saasında çalışqan mütehassıslar sizniñ aqqında çoq şeyler ögrene bileler. Böyleliknen, sade sualler sayesinde siz FHH-niñ daimiy nezareti astında qalacaqsıñız. Sizniñ şahsiy işiñiz açıla ve er adımıñız şu işte qayd etile», – dep saya bloger.
Onıñ fikirince, «mahsus hızmetler şimdi Qırımda işançsız adamlarnıñ cedvelini azırlaylar». Bu sebepten Bogutskaya qırımlılarğa Anayasağa esaslanıp, soravda iştirak etmemege tevsiye ete. «Milliy mensüplik ve din baqışlarına baqmadan, Anayasa grajdanlarnıñ aq ve uquqlarını teminley. «Ekinci Bab. Adam ve grajdannıñ aq ve uquqları». Anayasa – bu esas qanun. Ondan daa küçlü şey yoq», – dey Bogutskaya.
Qırım ealisine qarşı repressiyalar?
Meclisniñ soravnen bağlı yekâne bir fikiri yoq. Temsiliy organnıñ reisi Refat Çubarovnıñ fikirince, Rusiye tarafından ötkerilgen sorav devamında qırımtatarlar ve diger millet vekillerine qarşı repressiyalar qullanıla bile.
«Akimiyet yapqan er adım adamlarnı ğayet qasevetlendire. Qırımnıñ inkişafınen bağlı meselelerni çezmek içün, mektep ve içtimaiy saalarını ileriletmek içün bugünde bugün em malümat, em de mahsus hızmetlerniñ sayısı yeterli. De-fakto akimiyet olğan soyları bu sorav neticelerinen öz menfaatlarına faydalana bileler, kibi tahminler bar. Bazı qırımlılarnıñ fikirince, ealige qarşı repressiyalar qullanıla bile», – dep qayd etti o.
Qayd etmeli ki, Devlet milletler komiteti reisi Zaur Smirnov avgustnıñ soñunda Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında qırımtatarlarnıñ soravda mutlaqa iştirak etmesi kerekligini qayd etken edi, çünki müessise şimdilik eski malümatlarnı işlete, degen edi.
«Biz er vaqıt 2001 senesiniñ malümatlarına tayana edik, qırımtatarlarnıñ sayısı bu qadar dey edik ve dinamikanı qoşa edik: 250 biñ ya da 300 biñ deymiz. Amma, raqamlar bir qaç biñ ile farqlanğan alda doğru sayılmay. Misal içün, til meselesini alsaq. Bu yerde de sorav doğru malümatnı kösterir. Ne qadar mektep, sınıf, kitap kerek, qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerde infrastruktura meseleleri de bu malümat vastasınen çezilmek mümkün. Operativ monitoring bu belli bir şey, amma tekmil malümat bam-başqa şeydir: ealiniñ sayısı, kelecekke tahminler müim», – dep añlattı Smirnov.
Aynı zamanda Meclis reisi muavini Nariman Celâl aytqanı kibi, qırımtatarlar soravda iştirak etmeliler. «Bu sorav açıq, belli bir qaideler boyunca keçirilmesi pek müim. Ve eñ esası bu malümatlarnıñ aydılatılmasıdır. Çünki sovetler devirinde, çeşit millet vekillerini diger milletke qoşıp yazğanlarını bilemiz, qırımtatar halqı ayırı millet olaraq asıl da közge alınmay edi», – dedi Meclis reisi muavini.
Bunen beraber, Celâlnıñ fikirince, akimiyet qırımtatarlarnıñ sayısını eksiltip köstere bile. «Ufaq-tüfek sahtecilik yapıla bile. Bu hatalar da, halqımızğa degil, akimiyetke elverişli olur», – dey o.
Qırım musulmanları müftisiniñ muavini Esadullah Bairov, Aqmescitte oktâbr 7 künü ötkerilgen tögerek masa devamında, qırımtatarlar arasında soravnı boykot etmek içün teşviqat alıp barılmay, dedi. Onıñ sözlerine binaen, qırımtatarlar, hususan, diniy teşkilâtlar soravnıñ müimligini añlap, onda iştirak etmege azırlar. «Soravnıñ neticeleri nasıl olacağı er kes içün meraqlı, Qırımda demografik vaziyetniñ, hususan, qırımtatar ealisine ait deñişmeler emiyetli», – dedi Bairov.
Qayd etmeli ki, soñki kere Qırımda ealiniñ cedvelge aluvı 2001 senesi bütün ukrain soravı çerçivesinde ötkerilgen edi. O vaqıt cumhuriyette yaşağanlarnıñ sayısı 2 mln 33 biñni teşkil etken edi. Etnik cietinden: ruslar – 58,5%, ukrainler– 24,4 %, qırımtatarlar – 12,1%-nı teşkil etken ediler.