«Vahşiylik» – Meclis binasınıñ zapt etilüvi, akimiyetniñ ATR-ge ayırğan diqqatı, tintüvlerniñ devam etilüvi, qorquzuvlar aqqında eşitken soñ, işte bu söz birinci olıp aqlıma keldi. Künlerde Qarasuvbazarda adamlar ğayıp olğanı aqqında haber tarqaldı. Mustafa Cemilev qırımtatarlarnıñ sürgünligi azırlanğanını bildire. Bundan evel bu kibi şeyni «prokuror» Poklonskaya aytqan edi. Vahşiylik.
Amma, bu soñu degil. Rusiye devletimiz içinde cenk alıp bara, bütün areket ve maqsadları mantıq ve izçenliknen eda etile. Vahşiylik - bir kerelik areket, onıñ yapqanları ise «medeniyetligini» köstere. Şu «medeniyetlik» içine kirgen usul ve tecribesini Qırımda ömürge keçire. Avropalı adamğa yat ve hucur körüngen şeyler mefküresiniñ aksidir.
Qırımtatarlar bir vaqıtları öz devletniñ saipleri ediler, amma soñki eki asır devamında başta Rusiye, soñra sovet ükümeti tarafından genotsidke oğratıldı. Sovet devleti dağılğan soñ, belki de aq-uquqları tiklenilmedi, amma, eñ zarur siyasiy aqlarına riyet etile edi. 2014 senesine qadar qırımtatarlar inkişaf etken, siyaset cietinden pişken, özüni idare etken bir halq edi. Romanovlar sülâlesi ve Sovet birliginiñ mirasçısı Rusiye Federatsiyası Qırımnı işğal etken soñ,esas maqsadları qırımtatarlarnıñ siyasiy qurumlarını yoq etip, atta yarımadadan yoq etilmesi kibi qorquzuvlar oldı. Mantıqlı, amma deşetli şeyler.
Faqat rusiyeli memurlar öz degeninden qaytmaylar. Maqale müellifi 2012-2013 seneleri Rusiyeniñ Aqmescitteki baş konsulı Vladimir Andreyevnen olğan körüşüvi devamında bunı özü kördi. O vaqıt Andreyevniñ fikiri maña ters keldi, amma, o kibi Qırımnıñ ekseriyeti tüşüngenini tasavvur etip olamay edim.
Andreyev özüni yüksek mertebeli memur sayıp, militsiya hadimleri ve nazirlerge Meclisnen nasıl etip çalışmağa kerek olğanını anlata edi. Kerçek akimiyetniñ saipleri olğan Mogilöv ve muavini Burlakov yanında o hucur körüne edi: deli olmaıp, deli kibi laf ete edi. Andreyev, Ukraina Yanukoviçnen bile, ayırı devlet olğanını, o ise, adiy memur olğanını añlamay edi. Amma, o yañlışmağan, biz yañlışa edik, çünki Qırımnı kene de Rusiyeniñ bir parçası yapmaq qolay eken.
Em de Andreyevniñ qırımtatarlarğa nisbeten munasebeti hucur köründi: Meclisni «ruslarğa qarşı» olğan «ekstremistik» ve qayd etilmegen teşkilât olaraq adlap, Rusiye 1944 senesiniñ sürgünligi içün asıl mesülietli olmağanını aytqan edi. Bunen beraber, Hizb ut – Tahrir teşkilâtı ğayet telükeli olğanını qayd etken edi. Ve Qırımda ya baş konsul, ya da şu teşkilât azaları qalmaları dep bildirgen edi. Men o vaqıt: «Kerçek öyle tüşünemi?», dep tüşüne edim. Yani o künleri Andreyev küçük Lavrovğa beñzey edi – yolbaşçısınıñ laflarını qaytarıp, özüni ve aqıl-idraqnı unutqan dayın, canlı maşinanı añdıra edi, çünki aqılı yerinde olğan insan bu kibi şeylerni aytmaz.
İşte, bugünki künde rusiyeliler siyasetini devam ete: «qırımtatarlar millet olaraq yoqlar, olarnıñ liderleri ve qurumları qanundan tış sayılalar, er angi teşebbüsleri yasaqlanmaq kerek». Bu maqsadlarğa yetmek içün çoqtan belli usullarnı qullana, esasen küçüni kösterip, içki satqınlarnı qıdıralar.
Nasıl netice çıqarıp, tahminlerni yapmaq mümkün? Meclis olğan kibi çalışmaycaq, qırımtatarlar alışqan qurum Ukrainanıñ qıtasında yerleşecektir. Meclis daa çoq qoruv işlerinen oğraşacaq.
Meclisniñ yerine akimiyetke yaqın olğan qırımtatarlar peyda olacaqlar, olar milliy ğayelernen beraber, belki de vatandaşlarnıñ canlarını satıp, özlerini belli etecekler.
Milletlerara munasebetler daimiy kergilik içersinde bulunacaq. Ekseriyetni teşkil etken slavânlar qırımtatarlarğa nisbeten bazıda qorqu, bazıda nefret, bazıda destek, bazıda birdemlik kibi duyğularnı is etip, er alda daa ziyade qorçalanğanını duyacaqlar.
Çeşit musulman aqıntılarnıñ sayısı birden eksildi. Sürgünlik olacaqmı? Belki de yavaş-yavaş Or Qapunıñ o bir tarafına sıqıştırıp, ketmege mecbur etecekler. Yañı yaqalav, tintüv, qorquzuvlar olacaqmı – ebet.
Vahşiylikmi? Ebet, vahşiy mantıq boyunca eda etile. Umumen alğanda qırımtatarlar sovet birligi daa dağılmağan devirlerge qayttılar. Olar içün Sovet birligi canlandı.
Andrey Kirillov, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün