Ahmet Derviş
Zemaneviy medyada nefret tili ve qara propaganda – tüşüngen mahlüq olğan insanlarnıñ ruhiy sağlığına ciddiy zarar bergen bir tür biyologik silâh kibidir. Haqiqiy himik, biyologik ve atom silâhlarına oşamayıp tabiyat ve mekânlarğa zarar bermegen, insan vücüduna da menfiy tesir etmegen, lâkin aqıl ve ruh bozuluvlarına sebep olğan yañı çeşit kütleviy imha silâhıdır(зброя масового ураження).
Soñki 15 yıl devamında zemaneviy Urusye devletiniñ yolbaşçıları alıp barğan siyasetniñ devamı ve neticesi olaraq bu künlerde daha bir dünya buhrannıñ şaatı olamız. 1962’deki Kuba buhranı (krizisi) suvuq cenk ve amansız qutuplaşmağa sebep olğanı kibi, bugün Ukrayina Vatanımızda yaşanğan kergin hadiseler aynı ehemmiyette olup, umum cihan tertibine aynı seviyede tesir eteler. Hem bu vaqiyalarğa, hem de diger cenklernen silâhlı istilalarğa baqılğanda, basqıncı siyaset ile qara propagandanıñ el elge tutuşıp yan yana ketkenleri körünecektir. Bunıñ yekâne maqsadı – zülümnı aqlamaq, adaletsizlikni haq olaraq köstermek ve özüni «ilâh» zan etkenlerniñ cinayetlerni gizlemektir.
Bugün «nefret tili» medyada qullanılğan usul olaraq degil, hayatımızğa apansızdan kirip, seneler boyunca qurulğan içtimaiy yapılarnı yıqtırğan, cemiyet içindeki münasebetlerni çezip bozğan ve yaqın aqraba bağlarını bile amansızca qoparğan bir maraz olaraq qarşımızğa çıqtı. İnsan aqılını bulandırıp, dünya baqışını kör etken bu gizli hastalıq eñ tehlükeli virüs kibi darqalıp özüne boyun egdirgen qurbanlarnıñ sayısını kün keçken sayın qatma qat arttıra.
Bir kere olsun bile ağızından aşşalağan lağap, haqaretlegen söz yahut can ağırttırğan bir laf aytqan insan şu daqqada «nefret tili» marazınıñ pancasına yaqalana. Tüşünüp baqsaq, her birimiz öz hayatında eñ azdan bir kere, amma mutlaqa «çurka», «tatarva», «moskal», «hohol», «haçik» ya da «jid» kibi nefret tolu haqaret sözlernen qullanğandır. Ve yahut «hepsini urıp öldürmek kerek» dep aytmadıq mı? Hususan, soñki vaqiyalarnı közünen körüp, canı sıqılğan, öküngen, açuvlanğan ve içindeki nefretke yol açqan insanlar bu kibi ibarelerni ağızğa almağa asıl da çekinmeyler. İnsan öldürmek qolay olmağanı kibi, bir herif zülüm yaptı dep, o mensüp olğan bütün milletni qabaatlamaq da doğru degil. Böyle psihologik basqı altında 70 yıldan berli yaşağan qırımtatar halqı olaraq bunı bizden daha yahşı añlağan pek az deñilse, yañlış olmaz.
Lâkin dostlar, tuvğanlar, qoranta azaları arasındaki qonuşmalarda, sofra başındaki suhbetlerde ve telefon körüşüvlerinde bu «nefret tili» şöyle ya da böyle ortağa çıqa, topyekün milletler ağızdan saçılğan kin ateşine qurban kete. En qorqunçlısı da böyle laflarnıñ bala ve evlatlar yanında sarf etilmesi, yahut mahsus aytılıp, nefretniñ bilerek olarğa aşlanmasıdır.
Qırım’daki malüm hadiseler endi başlağan vaqıtta, mekteplerniñ birinde özü qırımtatar olğan hocapçe talebelerniñ ana-babalarından, evde balalarnıñ yanında siyasi mevzularnı müzakere etmemege rica etken edi. Çünkü bir seferinde üykenler arasındaki kergin münasebetler kiçiklerde aks olundı ve mektep talebeleri arasında bir qavğağa sebep oldı.
Qırım ehalisiniñ ekseriyeti cenkniñ çıqmasını ve qannıñ aqmasını istemey, mal kibi öldürilip, yaqınlarnı ğayıp etmekten qorqa. Amma nefret tilinden ne içündir vazgeçmey. Mebsuten mütenasip, yani biri birine doğrudan bağlı olğan bu eki hususqa sebep-netice cihetten qıymet kesmeli. Bunı añlamaq içün 25 yıldan berli Qırım’da din ve millet sebebinden ara sıra çıqqan lokal çatışmalarğa diqqatnen baqılsa yeter.
Ne yapmalı? Global planda Avrupa Birleşmesi’niñ farqlı müessiseleri «nefret tili»ni azaltıp yoq etmek içün alıp barğan belli programmalar yanında işlep çıqarılğan metod ve tevsiyelerge müracaat etmek mümkün. Bu belli derecege qadar ğayet faydalı olur, lâkin şahsiy planda adiy vatandaşlar arasındaki düşmanlıqnı hiç olmağanda azaltmaq içün birinciden insan olğanımıznı hatırlamalı, kelecegimizge nazar taşlap, yaş nesilni tüşünmeli ve nefretniñ kimsege qazanç ketirmeycegini añlamalı.
«Nefret tili»niñ ve müsamahanıñ (толерантність) sıñırları ne yerde? Misal içün, bazı sovet yolbaşçılarına «qatil», Qırım’ğa kirgen küçlerge «işğalci/okkupant», insan haq huqularını taptağan militaristlerge «haydut», farqlı noqta-i nazar sebebinden başqasını öldürgenge «terrоrist» demek doğru mı, yañlış mı? Cevapnı tapmaq içün kene de ileri kelgen uquq sistemalarını asırlar boyunca işlep çıqarğan ğarbiy memleketlerniñ tecrübeleri yardımcı ola bile. İslâm dininde yer alğan insaniyet prensipleri ise ayrı diqqatqa layıqtır. Cemiyetniñ siyasiy, içtimaiy ya da maneviy liderleri, ilim ve fikir adamları da bu menbaalardan istifade etip, halq içün timsal ola bilirler.
Çünki bu hastalıqnıñ eñ dehşetli tesiri farqlı milletler arasındaki münasebetlerniñ bozulmasında degil de bir halqnıñ içinde çıqqan düşmanlıqta gizli. Hastalıqnıñ farqında olmağan insan aşlanğan yabancı mülahazalarnı menimsep, kritik mühitte qomşusı ve tuvğannıñ qoluna sıqı sarılmaq yerine «cadı avı»na çıqsa ve qan qardaşları arasında «hain» ve «satqın»larnı qıdırmağa başlasa – işte bu, halqnıñ maneviy küçüni, sabrını ve hikmetini boş boşuna yaqıp sarf etken mezkür maraznıñ eñ ciddiy zararıdır.
Ahmet Derviş, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
Zemaneviy medyada nefret tili ve qara propaganda – tüşüngen mahlüq olğan insanlarnıñ ruhiy sağlığına ciddiy zarar bergen bir tür biyologik silâh kibidir. Haqiqiy himik, biyologik ve atom silâhlarına oşamayıp tabiyat ve mekânlarğa zarar bermegen, insan vücüduna da menfiy tesir etmegen, lâkin aqıl ve ruh bozuluvlarına sebep olğan yañı çeşit kütleviy imha silâhıdır(зброя масового ураження).
Soñki 15 yıl devamında zemaneviy Urusye devletiniñ yolbaşçıları alıp barğan siyasetniñ devamı ve neticesi olaraq bu künlerde daha bir dünya buhrannıñ şaatı olamız. 1962’deki Kuba buhranı (krizisi) suvuq cenk ve amansız qutuplaşmağa sebep olğanı kibi, bugün Ukrayina Vatanımızda yaşanğan kergin hadiseler aynı ehemmiyette olup, umum cihan tertibine aynı seviyede tesir eteler. Hem bu vaqiyalarğa, hem de diger cenklernen silâhlı istilalarğa baqılğanda, basqıncı siyaset ile qara propagandanıñ el elge tutuşıp yan yana ketkenleri körünecektir. Bunıñ yekâne maqsadı – zülümnı aqlamaq, adaletsizlikni haq olaraq köstermek ve özüni «ilâh» zan etkenlerniñ cinayetlerni gizlemektir.
Bugün «nefret tili» medyada qullanılğan usul olaraq degil, hayatımızğa apansızdan kirip, seneler boyunca qurulğan içtimaiy yapılarnı yıqtırğan, cemiyet içindeki münasebetlerni çezip bozğan ve yaqın aqraba bağlarını bile amansızca qoparğan bir maraz olaraq qarşımızğa çıqtı. İnsan aqılını bulandırıp, dünya baqışını kör etken bu gizli hastalıq eñ tehlükeli virüs kibi darqalıp özüne boyun egdirgen qurbanlarnıñ sayısını kün keçken sayın qatma qat arttıra.
Bir kere olsun bile ağızından aşşalağan lağap, haqaretlegen söz yahut can ağırttırğan bir laf aytqan insan şu daqqada «nefret tili» marazınıñ pancasına yaqalana. Tüşünüp baqsaq, her birimiz öz hayatında eñ azdan bir kere, amma mutlaqa «çurka», «tatarva», «moskal», «hohol», «haçik» ya da «jid» kibi nefret tolu haqaret sözlernen qullanğandır. Ve yahut «hepsini urıp öldürmek kerek» dep aytmadıq mı? Hususan, soñki vaqiyalarnı közünen körüp, canı sıqılğan, öküngen, açuvlanğan ve içindeki nefretke yol açqan insanlar bu kibi ibarelerni ağızğa almağa asıl da çekinmeyler. İnsan öldürmek qolay olmağanı kibi, bir herif zülüm yaptı dep, o mensüp olğan bütün milletni qabaatlamaq da doğru degil. Böyle psihologik basqı altında 70 yıldan berli yaşağan qırımtatar halqı olaraq bunı bizden daha yahşı añlağan pek az deñilse, yañlış olmaz.
Lâkin dostlar, tuvğanlar, qoranta azaları arasındaki qonuşmalarda, sofra başındaki suhbetlerde ve telefon körüşüvlerinde bu «nefret tili» şöyle ya da böyle ortağa çıqa, topyekün milletler ağızdan saçılğan kin ateşine qurban kete. En qorqunçlısı da böyle laflarnıñ bala ve evlatlar yanında sarf etilmesi, yahut mahsus aytılıp, nefretniñ bilerek olarğa aşlanmasıdır.
Qırım’daki malüm hadiseler endi başlağan vaqıtta, mekteplerniñ birinde özü qırımtatar olğan hocapçe talebelerniñ ana-babalarından, evde balalarnıñ yanında siyasi mevzularnı müzakere etmemege rica etken edi. Çünkü bir seferinde üykenler arasındaki kergin münasebetler kiçiklerde aks olundı ve mektep talebeleri arasında bir qavğağa sebep oldı.
Qırım ehalisiniñ ekseriyeti cenkniñ çıqmasını ve qannıñ aqmasını istemey, mal kibi öldürilip, yaqınlarnı ğayıp etmekten qorqa. Amma nefret tilinden ne içündir vazgeçmey. Mebsuten mütenasip, yani biri birine doğrudan bağlı olğan bu eki hususqa sebep-netice cihetten qıymet kesmeli. Bunı añlamaq içün 25 yıldan berli Qırım’da din ve millet sebebinden ara sıra çıqqan lokal çatışmalarğa diqqatnen baqılsa yeter.
Ne yapmalı? Global planda Avrupa Birleşmesi’niñ farqlı müessiseleri «nefret tili»ni azaltıp yoq etmek içün alıp barğan belli programmalar yanında işlep çıqarılğan metod ve tevsiyelerge müracaat etmek mümkün. Bu belli derecege qadar ğayet faydalı olur, lâkin şahsiy planda adiy vatandaşlar arasındaki düşmanlıqnı hiç olmağanda azaltmaq içün birinciden insan olğanımıznı hatırlamalı, kelecegimizge nazar taşlap, yaş nesilni tüşünmeli ve nefretniñ kimsege qazanç ketirmeycegini añlamalı.
«Nefret tili»niñ ve müsamahanıñ (толерантність) sıñırları ne yerde? Misal içün, bazı sovet yolbaşçılarına «qatil», Qırım’ğa kirgen küçlerge «işğalci/okkupant», insan haq huqularını taptağan militaristlerge «haydut», farqlı noqta-i nazar sebebinden başqasını öldürgenge «terrоrist» demek doğru mı, yañlış mı? Cevapnı tapmaq içün kene de ileri kelgen uquq sistemalarını asırlar boyunca işlep çıqarğan ğarbiy memleketlerniñ tecrübeleri yardımcı ola bile. İslâm dininde yer alğan insaniyet prensipleri ise ayrı diqqatqa layıqtır. Cemiyetniñ siyasiy, içtimaiy ya da maneviy liderleri, ilim ve fikir adamları da bu menbaalardan istifade etip, halq içün timsal ola bilirler.
Çünki bu hastalıqnıñ eñ dehşetli tesiri farqlı milletler arasındaki münasebetlerniñ bozulmasında degil de bir halqnıñ içinde çıqqan düşmanlıqta gizli. Hastalıqnıñ farqında olmağan insan aşlanğan yabancı mülahazalarnı menimsep, kritik mühitte qomşusı ve tuvğannıñ qoluna sıqı sarılmaq yerine «cadı avı»na çıqsa ve qan qardaşları arasında «hain» ve «satqın»larnı qıdırmağa başlasa – işte bu, halqnıñ maneviy küçüni, sabrını ve hikmetini boş boşuna yaqıp sarf etken mezkür maraznıñ eñ ciddiy zararıdır.
Ahmet Derviş, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün