Rusiye Qırımnı zorbalıqnen özüne qoşqanına dört yıl tolacağına yaqın işğalci akimiyet repressiyalarnıñ yañı basamağına keçmege azırlanğanğa oşay. Yarımadada ukrain vatandaşlıq cemiyetiniñ darma-dağın etilüvi umumen 2014 senesi yekünlendi, artıq küç idaresi hadimleriniñ fokusına qırımtatarlar ilindi. Meclisni qayırmağa fırsat tapılmadı: Qurultaynıñ icra organı «firqanıñ qasnaq qayışına» çevirilmege istemedi, ve böyleliknen özüne qanunsız yerleşüv bileti kestirgen olıp çıqtı. Ekstremizmde qabaatlav ve Rusiye mahkemesi tarafından resmiy yasaq çoq bekletmedi. «26 fevral işi» ve 2106-2017 seneleri memurlarnıñ regional KHV muhtariyet qalımtılarına doğrultılğan ücümleri işbu bu çizginiñ devamı oldı. Eger siz, rus eksperimentinen küydürilgen Qırım tarlasında profilaktika maqsadınen «basılacaq» kimse qalmadı dep belleseñiz, demek ki siz, işğalci psihologiyasınıñ hususiyetlerinden iç bir şey añlamaysıñız, demektir.
Men özümden pay biçem ve Ukraina tarafdarı olğan bir közetici Qırımdaki vaqialarğa telükesiz bir mesafeden baqqanda, haber şeritini oqur eken, ilk daqqalardan başlap onı sarğan küçlü duyğu – ğadap duğusı olğanını köre. Küçsüz açuv duyğusı. Biraz vaqıt keçken soñ, onıñ yerine telâş, ondan soñ, adet-üzre, bütünlery harap etken bir al kele. Közleriñni ekrandan çekip, başıñdaki o çılğın vaqialar qarışıqlığını bir tertipke ketirmege areket etesiñ. Külünecek bir qabaatlav sebebinden Rusiye apishanelerine atılğan oğul ve astma hastası baba Degermencilerni hatırlaysıñ. Siyasiy ömür merkezinden uzaq bir köydeki eviniñ üstüne ukrain bayrağını kötermege cesaret etkeni içün, evine silâ taşlap, mahkemeden mahkemege süründirilgen Vladimir Baluhnı hatırlaysıñ. Eninde-soñunda Veciye Kaşkanı hatırlaysıñ. Vaqtı zamanında büyük ve küçlü Sovetler Birligi üzerinde maneviy ğalebe qazanğan nazik ve alçaq boylu qırımtatar qadını bile, Aqmescitniñ bir kafesinde FSB keçirgen hususiy operatysiyası vaqtında stressni baş etalmay. O, 84 yaşında eken hastahanege alıp ketilgen vaqıtta vefat ete.
Duşmanlarımız hususan yalancı çaresizlik duyğumıznen oynaylâr
Adalet aqqında doğma ğayeleri uyuşıp qalmağan ve tendirist olğan er bir insan böyle şaraitte özünden terrorğa qarşı ne yapabilirim, dep sorar. Ancaq cevabı artıq belli: muvaqqat işğal etilgen Qırımdaki vaziyetke tesir etmek pek qıyın. Sen gönülli olaraq ATOğa bararaq, dört yıl evelsi Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ bir qısmını sarıp alğan gangrenanıñ cayılmasını toqtatmaq içün öz isseñni qoşabilirsiñ. Media ve ictimaiy ağlarda yarımadadaki repressiyalar aqqında malümat darqatıp, insanlarğa olıp keçken vaqialar aqqında kerçek şeylerni bildirerek, birleşken Ğarp sanktsiyalar vastasınen Moskvadaki rejimni «sıqıştırıp» bitirecegine işanıp oturabilesiñ. Namuslı emek, Ukrainanıñ faydasına muim ictimaiy ve iqtisadiy leyhalarnıñ amelge keçirilecegini köz ögünde bulundıraraq, küçlü ve muvafaqiyetli bir devlet qurulması da – yahşı bir çıqış noqtasıdır. Ancaq bir şeyni tanımalı: işte hususan şimdi, aslında bularnıñ iç birisi ilhaq etilgen Qırımdaki Ukraina vatandaşlarınıñ vaziyetini qolaylâştırmay.
Duşmanlarımız hususan yalancı çaresizlik duyğumıznen oynaylâr. Ukraina ve Rusiye arasındaki açuv cenkinde soñkisi tarafından manasız ve zalım terrornıñ devam ettirilmesi, eñ passionar ukrain cemiyetine ait eñ ihtiraslı qısmınıñ pessimizm ve küskünlikke tayıp tüşmesi maqsadınen yapılmaqta. Bu cenk ne qadar çoq devam etse, eki tarafnıñ da qaviyligi o qadar eksilip bara, amma bügün de-bügün bizim energiyağa pek muhtacmız.Añlı olaraq Qırım mevzusındaki faallerden uzaqlaşıp, olarnı unutaraq, ekseriyetniñ, «artıq ömürlük keri qaytmaz» degen fikrini qabul etken tarzda areket etmek – sıñırnıñ diger tarafında büyük geosiyasiy spektakl rejissörlarınıñ elde etmege istegen effektiniñ, işte bir tamam özüdir.
Uquq imayecileri bir daa çañ qaqalar – artıq bunen birisini ayrette qaldırmaq qıyın. Halqara Human Rights Watch ağı 2017 senesi azırlağan esabatı, yarımadada qırımtatarlar misli olmağan siyasiy basqıqa oğrağanlarına işaret etmekte. FSB tarafından hırsızlanğan Zoporijyalı meydan iştirakçisi Yevgeniy Panovnıñ ağası İgor Kotelyanetsniñ bergen malümatına köre, keçken yılnıñ özünde bile Rusiyede tutulğan ukrain reineleriniñ sayısı onlarnen kişige artqan.
Ukrain memur ve diplomatlarına alçaq dereceli daimiy bir basqı yapılğanı – qıta qısmındaki «Qırım lobbisiniñ» elinde olğan semereli yekâne bir vasta
«Bizim Kreml siyasiy mabüsleriniñ aqrabalarını toplağan birleşmemiz bar ve bizler öz statistikamıznı yürsetemiz. Soñki yıl devamında mabüslerniñ sayısı 40qa yaqın edi, şimdi ise, azat etilgen Meclis liderleri esapqa alınsa bile, 60qa çıqtı. Afsus ki, Ukraina devleti tarafından yardım kösterile demege sıra tüşmey. Bizim buña beñzer problemalarnı çezecek bir devlet qurulışımız yoq. Siyasiy mabüsler, kerçekten de yardım kösterilgen arbiy esirler, aynı insanlar olmağanını ayrıca qayd etmege isteyim. Şimdilik ne MİD, ne de devletniñ diger struktuıraları siyasiy mabüsler içün bir şey yapmağa mecbur degil, şimdi bu göñülli bir yardım sayıla».
Vaziyetni zorlaştırğan mesele de şudır ki, pek yavaş ilerilegen islâatlar ve ketken sayın maalliy hoşnutsızlıqlarnıñ patlamasına sebep olğan içerdeki qarma-qarışıqlıqlar, resmiy Kyivniñ Qırımğa çoq diqqat ayırıp olamağanını açıq-aydın köstermekte. İlhaq etilgen ilk topraqlarnen bağlı devletniñ birinci şahısları ve Twitterde Milliy MİDniñ derc etken mevzuları, bazen ritual bir şekilde yapıla. Buña baqmadan, ukrain memur ve diplomatlarına alçaq dereceli daimiy bir basqı yapılğanı -qıta qısmındaki «Qırım lobbisiniñ» elinde olğan semereli yekâne bir vastadır. Ğalebeler yoq degil: iç olmağanda 2016 senesi Rusiye «adaletiniñ» pancasından azat etilgen Gennadiy Afanasyev ve keçken yılnıñ eñ quvançlı haberlerinden biri olğan – işğal yerlerinde mahküm etilgen Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerovnıñ Ukrainağa teslim etilmesidir.
Maksim Osadçuk, qırımlı, siyasetşınas
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mümkün.
