Washingtondaki Freedom House halqara uquq qorçalav teşkilâtı bildirgenine köre, 2015 senesi kütleviy haber vastalarınıñ serbestlik derecesi soñki 12 yıl içinde dünyada eñ alçaq derecesine tüşti. Bu aqqında aprel 27-de yayınlanğan er yıllıq maruzasında aytıla. Közeticelerniñ qayd etkenine köre, jurnalistlerge siyasiy, cinaiy ve terrorist mensüpleri basqı yapa.
«Matbuat serbestligine qarşı eñ küçlü quvetler Yaqın Şarq ve Türkiyede qayd etildi, andaki ükümetler ve cenkâver gruppları «ya bizim yanımızda ya da bizge qarşı olacaqsıñız» kibi şartlarnı qoyıp, jurnalist ve kütleviy haber vastalarına basqı yapalar», – dep aytıla Freedom House maruzasında.
«2016 Matbuat serbestligi» maruzasında aytıla ki, eñ çoq jurnalist Suriyede elâk oldı. Eñ azından 14 media hadimi anda can berdi, ve daa üç Suriye jurnalisti Türkiyede, ilk malümatlarğa köre, «İslâm devleti» gruppirovkası tarafından öldürildi.
Vesiqada Rusiye «zemaneviy devlet teşviqatınıñ yañılıqçısı» kibi keçe
Közeticiler Türkiye ükümetiniñ areketlerinden sebep memlekette jurnalistlerniñ işi telüke altında qalğanını qayd eteler, mında prezident Recep Tayip Erdoğannıñ «jurnalist, blogger ve içtimaiy media qullanıcılarına qarşı taqip işleri» aqqında aytıla.
Vesiqada Rusiye «zemaneviy devlet teşviqatınıñ yañılıqçısı» kibi keçe. Rusiye akimiyeti şahsiy malümatnı nezaret etüv tedbirlerini quvetleştirdi ve kütleviy haber vastalarınıñ Ukraina, Moldova, Baltiya memleketleri ve Orta Asiya devletlerinen «geopolitik meselelerinde» oyunlarını faalleştirdi.
Rusiye akimiyeti ilk evelâ «siyasiy sebeplerden» haberlerge tesir ete, dep bildirdi Freedom House tedqiqçisi Elen Agekân.
Rusiye akimiyeti internet-jurnalistikası ve bloggerlerge daima basqı yapa
«Bir çoq memlekette yayınlağan Sputnik Rusiye haber agentligi sayesinde soñki bir qaç yıl devamında arttı, em de rus azlıqları olğan qomşu memleketlerde milliy rus tilli şirketler bunı yapa», – dep qoştı ekspert.
Maruzada Pütinniñ Ukrainadan çetleşip, «çetelde yañı qaramanlıq» yapqanı qayd etile – Suriyedeki areketleri. Közeticilerniñ qayd etkenine köre, Rusiye akimiyeti internet-jurnalistikası ve bloggerlerge daima basqı yapa.
«Serbest laf etmek içün yer az qala», – dep aytıla Rusiye boyunca maruzada.
İfade serbestligi ceetinden eñ yaramaya Aqrusiye – 192 yer, Rusiye işğal etken Qırım – 195, İran – 190, em de Özbekistan (197) ve Turkmenistan (198)
Bundan ğayrı, ekspertler 199 memleket ve yerde kütleviy haber vastalarınıñ vaziyetine qıymet kesip, 0-dan 100-ge qadar baa bergenler. Raqamğa köre matbuat içün «serbest», «qısmen serbest» ya da «iç serbest olmağanlarnıñ» statusı belgilene.
Freedom House malümatına köre, ifade serbestligi ceetinden eñ yaramaya Aqrusiye – 192 yer, Rusiye işğal etken Qırım – 195, İran – 190, em de Özbekistan (197) ve Turkmenistan (198), olar Şimaliy Koreyadan uzaq ketmediler.
«Turkmenistan kibi Orta Asiya memleketlerinde yıl-yıldan deñişmeler yoq. Diger memleketlerde, misal olaraq, Tacikistanda islâm siyasiy firqalarınıñ dağılmasınen bağlı söz serbestligine qarşı repressiyalar olğanını kördik», – dep qayd etti Elen Agekân.
Freedom House Avropada da matbuat serbestligi bozulğanını bildirip, Poloniya, Sırbistan ve «milliy kütleviy haber vastaları üzerinde büyük kontrol yapacaq olğan» diger memleketlerni qayd etti.
Keçken sene söz serbestligi kerginleşken memleketler sırasına Sırbistan kirdi, onı «qısmen serbest bir memleket» olaraq köreler, Makedoniya ise matbuat içün «serbest olmağan» bir devlet sayıla
Migratsion buhrandan sebep kütleviy haber vastalarınıñ serbestligini bozğanlar arasına Macaristan da kirdi, anda politsiya uquq qoruyıcı ve migrantlar arasındaki çatışmalarnı aydınlatqan çetel jurnalistlerine ücüm etti.
Keçken sene söz serbestligi kerginleşken memleketler sırasına Sırbistan kirdi, onı «qısmen serbest bir memleket» olaraq köreler, Makedoniya ise matbuat içün «serbest olmağan» bir devlet sayıla.
Közeticilerniñ qayd etkenine köre, Sırbistanda bazı jurnalistlerni öldüre ve ücüm eteler. Makedoniya ve Bosna Hersekte vaziyet aynı – taqiqatçı jurnalistlerniñ faaliyetine keder etecek olalar.
«Umumen region qasevet doğura, çünki, añlaşıla ki, onıñ eski problemleri qala», – dep aytıla esabatta.
Freedom House keçken sene Hırvatistan ve Çernogoriyada jurnalistlerge qarşı zorbalıq olğanını qayd ete, böyle bir şey eskiden yoq edi.
Freedom House halqara uquq qorçalayıcı teşkilâtı er yıl dünyada matbuat serbestligine dair maruza azırlay. Yıl-yıldan maruza Dünya matbuat serbestligi künü mayıs 3 arfesinde derc oluna.
Radio Svoboda
Metnniñ asıl nushası – Radio Svoboda saytında
