Mariya Şçur
Qırımtatarlarnıñ Vatandan sürgünliginiñ 70 yıllığı arfesinde Rusiye akimiyeti bu halqnı tınçlandırmaq içün yollarnı araştıra. Bu yöñelişte er türlü vasta: qabarcılıqtan başlap, taqip ve qorquzuvlar da qullanıla. Kremlniñ fikirince, eñ eyi usullardan biri, bu qırımtatarlarnıñ bölünüvidir, çünki bugünge qadar olarnıñ eñ büyük küçü birlik edi. Qırımtatarlar özleri bildirgenine köre, olarğa qarşı soydaş olğan idil tatarlar vekilleriniñ qullanması yaman niyetlerinden biridir.
Mayıs 18 künü, sürgünlik künü Qazanda teşebbüsçiler toplaşıp, 70 yıl evelsi qızıl ordu 200 biñ qırımtatarnı Vatandan sürgün etkenini hatırlaycaqlar. Sürgünlik aqibetinde sayı cietinden azlıqnı teşkil etken milletniñ aman-aman yarısı ğayıp oldı. Eki halqnıñ medeniyetleri yaqın olğanına baqmadan, olarnıñ tarihiy tcribeleri, siyasiy mevamları bam-başqa. Qırımtatarlar lideri Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, tamam bu farqlılıqlarnı Kreml öz faydasına işletmege tırışa, ve böyleliknen qırımtatarlarnı tınçlandırmağa istey.
«Şimdilik olar, qırımtatarlarnı kütleviy şekilde öz tarafına çemege isteyler. Amma, bnı yapalmaylar. Onıñ içün qazandan qazan tatarlarını ketireler. Qırımda qazantatarlarnıñ eñ parlaq temsilcisi – baş nazir muavini Rustam Temirgaliyev. Babasınıñ da belli bir mevamı bar. Amma, ep bir qırımtatarlarnı celp etip olamaylar. Onıñ içün de, bölme boyunca iş devam ete», – dey Mustafa Cemilev.
Onıñ sözlerine binaen, Qırımm daa işğal etilmegen vaqıtta, Moskva Tatarstan vekillerini qullanıp, Kiyev ile bağ tutqan, Avropa yaqlı olğan qırımtatarlarnıñ birdemligini bozacaq oldılar.
Kreml eyilikler de vade etken edi – qırımtatar tiline resmiy status, qırımtatarlarğa akimiyet organlarında kvotalar, Meclisniñ resmiyleştirilüvi ve ilâhre... Amma, qabarlardan iç biri fayda ketirmedi.
Tesir etüv – eki taraflama iş sayıla
Qazanlı siyasetşınas Raşit Ahmetovnıñ aytqanına köre, Moskva endi çoqtan bilingen usul: bölip, üküm et qaidesi boyunca faaliyet ete. Bunıñ içün, Moskva endi çoqtan siyasiy yollarını belgilegen eki halqnıñ yaqın munasebetlerini qullanmağa niyetlendi. Martnıñ başında Kreml tarafdarı Tatarstan prezidenti Rustam Minnihanov Qırımnı eki kere ziyaret etken edi, eki halqnıñ tarihında bu kibi körüşüvler 20 yıl içinde ilk sefer ötkerilgen edi.
Raşit Ahmetovnıñ fikirince, Kremlniñ niyeti yaman olsa da, amma bam-başqa neticege ketire bile. Çünki, bağ-alâqa yalıñız Tatarstan elitasınen sıñırlanmay. Mustaqillik ğayesinden çoqtan vazgeçip, Rusiyedeki qanunsızlıq ve qabarcılıqqa alışqan qazantatarlar şimdiki vaqıtta, vadelerge işanıp, öz milliy ğayelerini satmağan halqnıñ misalini köre.
«Ep bir eki halqnıñ arasında bağ saqlanıp qalacaq. Ep bir qazan tatarlarnıñ ekseriyeti qırımtatarlarnı destekley. Çünki, olar içün ğayeler satılmağanını köstergen maneviy bir örnek peyda oldı», – dey siyasetşınas.
Qazantatarlar içün lider olaraq qırımlı Mustafa Cemilev olaraq olıp qalmaqta. Onı aprel ayında Tatarstannıñ bir qaç cemaat teşkilâtı Nobel mukâfatına namzet olaraq kösterdiler.
Maqaleni Mariya Şçur, Alsu Kurmashev ve Robert Coalson azırladılar
Qırımtatarlarnıñ Vatandan sürgünliginiñ 70 yıllığı arfesinde Rusiye akimiyeti bu halqnı tınçlandırmaq içün yollarnı araştıra. Bu yöñelişte er türlü vasta: qabarcılıqtan başlap, taqip ve qorquzuvlar da qullanıla. Kremlniñ fikirince, eñ eyi usullardan biri, bu qırımtatarlarnıñ bölünüvidir, çünki bugünge qadar olarnıñ eñ büyük küçü birlik edi. Qırımtatarlar özleri bildirgenine köre, olarğa qarşı soydaş olğan idil tatarlar vekilleriniñ qullanması yaman niyetlerinden biridir.
Mayıs 18 künü, sürgünlik künü Qazanda teşebbüsçiler toplaşıp, 70 yıl evelsi qızıl ordu 200 biñ qırımtatarnı Vatandan sürgün etkenini hatırlaycaqlar. Sürgünlik aqibetinde sayı cietinden azlıqnı teşkil etken milletniñ aman-aman yarısı ğayıp oldı. Eki halqnıñ medeniyetleri yaqın olğanına baqmadan, olarnıñ tarihiy tcribeleri, siyasiy mevamları bam-başqa. Qırımtatarlar lideri Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, tamam bu farqlılıqlarnı Kreml öz faydasına işletmege tırışa, ve böyleliknen qırımtatarlarnı tınçlandırmağa istey.
«Şimdilik olar, qırımtatarlarnı kütleviy şekilde öz tarafına çemege isteyler. Amma, bnı yapalmaylar. Onıñ içün qazandan qazan tatarlarını ketireler. Qırımda qazantatarlarnıñ eñ parlaq temsilcisi – baş nazir muavini Rustam Temirgaliyev. Babasınıñ da belli bir mevamı bar. Amma, ep bir qırımtatarlarnı celp etip olamaylar. Onıñ içün de, bölme boyunca iş devam ete», – dey Mustafa Cemilev.
Onıñ sözlerine binaen, Qırımm daa işğal etilmegen vaqıtta, Moskva Tatarstan vekillerini qullanıp, Kiyev ile bağ tutqan, Avropa yaqlı olğan qırımtatarlarnıñ birdemligini bozacaq oldılar.
Kreml eyilikler de vade etken edi – qırımtatar tiline resmiy status, qırımtatarlarğa akimiyet organlarında kvotalar, Meclisniñ resmiyleştirilüvi ve ilâhre... Amma, qabarlardan iç biri fayda ketirmedi.
Tesir etüv – eki taraflama iş sayıla
Qazanlı siyasetşınas Raşit Ahmetovnıñ aytqanına köre, Moskva endi çoqtan bilingen usul: bölip, üküm et qaidesi boyunca faaliyet ete. Bunıñ içün, Moskva endi çoqtan siyasiy yollarını belgilegen eki halqnıñ yaqın munasebetlerini qullanmağa niyetlendi. Martnıñ başında Kreml tarafdarı Tatarstan prezidenti Rustam Minnihanov Qırımnı eki kere ziyaret etken edi, eki halqnıñ tarihında bu kibi körüşüvler 20 yıl içinde ilk sefer ötkerilgen edi.
Raşit Ahmetovnıñ fikirince, Kremlniñ niyeti yaman olsa da, amma bam-başqa neticege ketire bile. Çünki, bağ-alâqa yalıñız Tatarstan elitasınen sıñırlanmay. Mustaqillik ğayesinden çoqtan vazgeçip, Rusiyedeki qanunsızlıq ve qabarcılıqqa alışqan qazantatarlar şimdiki vaqıtta, vadelerge işanıp, öz milliy ğayelerini satmağan halqnıñ misalini köre.
«Ep bir eki halqnıñ arasında bağ saqlanıp qalacaq. Ep bir qazan tatarlarnıñ ekseriyeti qırımtatarlarnı destekley. Çünki, olar içün ğayeler satılmağanını köstergen maneviy bir örnek peyda oldı», – dey siyasetşınas.
Qazantatarlar içün lider olaraq qırımlı Mustafa Cemilev olaraq olıp qalmaqta. Onı aprel ayında Tatarstannıñ bir qaç cemaat teşkilâtı Nobel mukâfatına namzet olaraq kösterdiler.
Maqaleni Mariya Şçur, Alsu Kurmashev ve Robert Coalson azırladılar
