1944 senesi mayıs 20-de İç işler halq komissarı Lavrentiy Beriyanıñ masasına telegramma atıldı: «Şunı bildirmek isteymiz, emiriñizge köre bu sene mayıs 18-de başlatılğan qırımtatarlarnı çıqaruv tedbirleri bugün, mayıs 20-de, saat 16-da yekünlendi». Bu esabatnıñ bir qaç satırı – bir halq tarihıdır, bir qaç daqqa içinde evini terk etmege mecbur olğan ve yalıñız 40 yıldan soñ qaytıp olğan insanlarnıñ tarihıdır.
40 yıllıq bir ayat küreşi. 40 yıllıq sert sınav ve azaplar yolu.
40 yıl devamında insanlarnıñ ümüti ve işançı bitmedi, olar kün kelir, ayaqları tuvğan toprağına basacaqlarına inanğan ediler
40 yıl devamında insanlarnıñ ümüti ve işançı bitmedi, olar kün kelir, ayaqları tuvğan toprağına basacaqlarına inanğan ediler.
«Balalıqtan berli acayip bir yer, ana yurtu, Vatan aqqında ikâyelerni diñledik. Arz ete, Qırımnı tüşüne edik: onıñ dağları, ormanı, deñizi, dere ve göllerini körmege istegen edik»...
«Beş yaşında olğanda tarihiy vatanıma qaytmaq arzum bar edi, bunı hatırlayım. Bir kün Qırım dağları ve deñiziniñ resmi yapılğan şarap şişesini tapqan edim. Onı qoparıp aldım, bala bağçasında ğurur ile ayta edim: «Menim Vatanım. Men qırımtatarım ve tuvğan toprağıma qaytmaq isteyim»...
«Tezden qaytacaqmız – sürgünlik yerlerinde qırımtatarlarnıñ evlerinde bu sözlerni sıq-sıq eşitmek mümkün edi. Adamlar Çatırdağ ve Qara deñizni resimlerde ya da ana-babalarnıñ hatıraları boyunca degil, öz közlerinen körmek ümüti ile yaşay ediler»...
Daa biñlernen ikâye bar. Adlarnı talap etmegen ikâyeler. Olarnıñ içinde er bir qırımtatarınıñ arzusı bar – bir kün qaytıp kelmek – çoq şeyni körgen halqnıñ yekâne arzusı oldı.
Ve olar qayttılar. Keder ve ağrı, sarsıntı ve teleflerden soñ halq Vatanında yaşamaq aqqını qazandı
Ve olar qaytıp keldiler. Uzun bir vatan yolu oldı. Tuvğan toprağına qaytmaq ıntıluvları bir çoq kere sürgünlernen yekünlengen edi. Keder ve ağrı, sarsıntı ve teleflerden soñ halq Vatanında yaşamaq aqqını qazandı.
«Balalıq çağımız ve gençligimiz Özbekistanda keçti. Dost, oquş, iş, bütün ayat qaldı, başımızğa ne kelecek belli degil. Tuvğan topraq ihtiyacı bizni oturğan yerimizden qoparıp, Qırımğa ketirdi. Uzun bir vatan yolu niayet bitti. Qızımnıñ ögünde tiz çökip, ayatımız deñişse de, yañı dostlarnı tapmağa qıyın olsa da, kene yahşı qayttıq, dep aytqan edim. Uzun ve añlaşılmağan şeyler ayta edim, sanki onıñ içün degil özüm içün ayttım. Küçük qızım ağlağan anasına közlerini patlatıp baqqan edi, közleriniñ içinde sıcak iyül küneşi şavleleriniñ sarı çölü aks etile edi. Biñlernen böcek otlarda gürledi, çöl otlarınıñ qoqusı balalıqtan berli tüşlerimde körgen qoquğa beñzegen edi... yolumız bitmedi, endi başlağanını añladım. Dünyağa dağılğan urluqlarıñ saña, Qırım, qayttı. Aqiqat er daim qayta», – dep tasvir etken edi halqınıñ Vatanğa avdetini Aliye Kenjaliyeva.
...Bugün olar kene Qırımnı körmege arz eteler: «Qaytmağa isteysiñizmi? Ebet. Vatan da bu...canıñ anda ketmege istey. Anda yaşadıñ, er vaqıt anda olmağa isteysiñ. Dostlarıñ, ilk sevgi hatıraları... er şey Qırımda qaldı».
Olar – kene de ümüt ile yaşaylap: «Mında yaşamayıq, vaqtınca bulunamız...
Olar – kene de ümüt ile yaşaylar: «Mında yaşamayıq, vaqtınca bulunamız... Qırım Ukrainağa qaytarılğanına qadar».
Olar kene de qaytacaqlarına inanalar: «Babamnı beş yaşında olğanda qorantasınen beraber vagonlarda Orta Asiyağa sürgün ettiler. Anda östi, men de anda östim. Balalıqtan berli Vatanım Qırım olğanını bile edim, mından iç bir vaqıt ketmedim kibi kele edi. Şimdi qızım beş yaşında. O, Qırımnıñ resimlerini yapa, Bağçasaraynı hatırlap ağlay... Mında (Lviv vilâyeti, Drogobıç – müel.) er şeyni pek begene, balalarnen dostalaşa ve özüni raat is ete. İnanamız ya da inanmaymız kibi bir şey yoq, bizler qaytacağımıznı bilemiz. Erte ya da keç olsa da. Biz er daim qaytamız. Allah bizge sınav bere. Qıyın ola, amma biz daa küçlü olamız. Halqımız bundan beterini körgen edi, buña da dayanırmız. Biz mıtlaqa qaytırmız!»
Bu satırlarnı oqup, olarnıñ ağrısı bizim ağrımız, olarnıñ küreşi bir saniyege bizim küreşimiz olğan olsa, bizler bugün epimiz qırımtatarımız
Bugün qırımtatar halqı tarihı, azatlığı ve Vatanı oğrunda kene küreşmekte. Saqlap qalmaq aqqı içün küreşe. Ecdatları yaşağan ve qırımtatarlarnıñ kelecek nesilleri yaşaycaq topraqlarda yaşamaq ve ölmek aqqı içün küreşe. Olar kene de sınav ve azaplarğa azırlar. Çünki Qırımdan ğayrı başqa vatanı yoq.
Bu satırlarnı oqup, olarnıñ ağrısı bizim ağrımız, olarnıñ küreşi bir saniyege bizim küreşimiz olğan olsa, bizler bugün epimiz qırımtatarmız.
Bugün men – qırımtatarım.
Tamara Muzıçuk, tarihçı
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler, müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün