Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Vitaliy Portnikov: Qırımtatarlarğa – Qırım olarnen degil, siziñ ile beraber


Mahsus Qırım.Aqiqat içün, «Fikir» rubrikası

Men siz olmağan Qırımnı pek yahşı hatırlayım. Bu bala teessuratı, eñ doğru, aldatmaz. Men cansız bir güzel memleketni hatırlayım, kün batması, dağlar, Massandranıñ avası ve sıcaq deñizge baqmadan, anda qaytacağım yoq edi. Lion Feuchtwangerniñ «Yeudiy cenkini» oqup añladım ki, belki de, biz olmağan İsrailni yalıñız siz olmağan Qırımda tasavvur etmek mümkün.

Lâkin bu yaz oquvı artıq Qırımda degil edi. Bu raatsızlağan boşluq isi tekrarlanmasın dep, elimden kelgenini yapqan edim. Öyle de oldı, yaşdaşlarımnıñ Qırım ile bağlı olğan yazı mende bam-başqa edi. Men onı Poltavada keçire edim – böylece rus vilâyetine çevirilemegen Ukrainanı daa yahşı tanıdım, o, bütün renk ve qoquları ile bu deşetli deñişmelerge qarşılıq köstergen edi. Ve – Latviya, Litvaniya ve Estoniyada: men halqnıñ özüni saqlap qalmaq ve azatlıqqa ıntıluvı ne olğanını ögrendim.

Musafir sevgisi saipniñ sevgisi ile qıyaslanmaz – emin oluñız, menim halqım bunı er kesten yahşı bile

Qırımğa ösken soñ keri qayttım. Ve sizler de – qaytıp keldiñiz. Siziñ toprağıñızğa atqan ilk adımlarım ile maña neler yetmegenini añladım. Maña kerçek yetmegen edi. Maña öz topraq sevgisi yetmegen edi. Maña onıñ añlavı yetmegen edi. Elbet de, Rusiye imperatorlığınıñ işğalinden soñ Qırımda yerleşkenler, Stalinniñ sürgünliginden soñ evleriñizge kelgenler arasında Qırımnı sevgen adamlar bar edi. Lâkin musafir sevgisi saipniñ sevgisi ile qıyaslanmaz – emin oluñız, menim halqım bunı er kesten yahşı bile.

Felsefeci Max Dimont bir vaqıtları yazğan edi, «ğarp dünyasınıñ bütün malzemeleri – yunan imalı, lâkin ğarp adamı oturğan ev, – yeudiy evidir». Qayd etmek isteyim ki, Qırım evinde çoq malzeme bar – yunan, italyan, ermeni, ukrain, bulğar, rus, qaray, yeudiy – lâkin yarımada sakini oturğan evniñ özü – qırımtatar evidir. Bu bina iç bir vaqıt başqa olamaz. Vaziyetni deñiştirmek içün sizni, Stalin yapqan kibi, Qırımdan quvmaq mümkün. Faqat bu ev kene de qırımtatar evi olacaq, amma boş qalacaq.

Siz Qırım içün eñ müimini yaptıñız – halq kendi toprağı içün yapacağını yaptıñız. Siz onıñ kerçek medeniyetini yarattıñız, oña can berdiñiz.

Siz Qırım içün eñ müimini yaptıñız – halq kendi toprağı içün yapacağını yaptıñız. Siz onıñ kerçek medeniyetini yarattıñız, oña can berdiñiz. Sizden evel bu güzel memleket alış-verişnen oğraşqan deñiz yanında şeerler zıncırı edi – bunıñ kibi meşur merkezler Aq deñizde çoq ve olardan tek viraneler qaldı. Sizler memleketni birleştirdiñiz, deñiz qasabalarınıñ sert avasını çölniñ quru avası ve dağlarnıñ şeffafını birleştirdiñiz. Böylece Qırım Qırım oldı.

İşğalciler tarihıñıznı ve hatırañıznı aqaretlemek ve deñiştirmek içün çoq şey yaptılar: sizler yalannı qaramanlıq, başqasınıñ – özüniñ, keri qaluvnı – abadanlıq sayğan raqipke rastkeldiñiz. Sizden soñ kelgenler içün Qırım ne topraq, ne de memleket oldı. O, yazlıq evi ve baza edi – bu mürekkep ve renkli dünyağa nisbeten daa beter munasebetni tasavvur etmek zor. Eñ qorqunçılısı şu ki – olar başqalarnıñ toprağında tamır atmasınıñ temeli olğan bu şeylerde iştirak etmeyler. Olar Qırımnı yoq eteceklerini añlamayıp, sizni quva ediler. Olar Qırımnı öldürgenlerini is etmeyip, sizni sürgün ettiler. Olar bu ömürge başqalarnıñ can külü üstünde alıştılar, ğaliba. Lâkin olar yeñemezler, çünki siziñ Qırımğa bergeniñizni, bergen sevgi ve qurbanlığıñıznı boşluqnen toldurmaq imkânsız. Siz ğurbetlikte olğan Qırım siziñ ile edi – bunı aytmasam da olur, er biriñiz bunı is etken ediñiz. Qırım bugün de, olarnıñ yañı işğalinde – olarnen degil, siziñ ile beraber. Ebet, olarnıñ tarafından – ordu, politsiya, satqın memurlar, qorqutılğan ve aldatılğan cemaat. Siziñ tarafıñızda ise – dağ, deñiz, ukrain suvını beklegen çöller, yüzüm bağçaları ve yalıdaki taşlar. Er bir qum, er bir qaya, er bir taş, er bir küneş şavlesi, Qırım kökünde er bir yıldız, tañda olğan er bir çıq damlası – olarnen degil, siziñ ile beraber. Tabiatnı tot basqan savut-saba, memurlarnıñ lafları, yalan aytqan telekanallar yardımınen yeñmek mümkünmi? İç bir vaqıt. Ne tabiatnı, ne tarihnı yeñmek imkânsız – olar ise siziñ ile beraber. Olarnıñ qorqusı – yalıñız sizden qorqqanını ifade etmey. Olar cezadan qorqalar.

Boş laflarnı sevmeyim ve Qırım mıtlaqa siziñ olacağını aytmayım. Olmaycaq şey! O zaten – siziñ, siz de bunı bilesiñiz. Qırım onı sevgen, onı yalanlarnen qulanmağa tırışqanlarnı ayırmağanlarğa ait.

Boş laflarnı sevmeyim ve Qırım mıtlaqa siziñ olacağını aytmayım. Olmaycaq şey! O zaten – siziñ, siz de bunı bilesiñiz. Qırım onı sevgen, onı yalanlarnen qulanmağa tırışqanlarnı ayırmağanlarğa ait. Bu acayip ve mürekkep topraqnı sizge bergen, siziñ onı abadanlaştırğanını ve deñiştirgenini körgen, er birimizden yahşı Qırım manzarasınıñ tekrarlanmaz olğanına qıymet kese bilgen alâ daa tüşünip molbert ögünde tura.

Vitaliy Portnikov, Kiyev jurnalisti, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi

«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ fikir-tüşünceleri ile aynı olmaması mümkün

XS
SM
MD
LG