Smotrü na Krım, na Rodinu svoyu,
İ dumu dumaya, skvoz slezı ya poyu:
Kto sirota – on, milıy Krım,
İli narod moy, razluçennıy s nim?
«Qırımğa» şiirinden bu satırlar (rusça) Lenur İbraimovğa ait. O, şair, qırımtatar milliy areketiniñ faal iştirakçisi, siyasiy mahbüstir... Onıñ ömür yolu pek qısqa ve inanılmaz derecede acınıqlı edi...
1939 senesi oktâbr 1-de Yaltada Vaap İbraimov ve Polina Romanovskayanıñ qorantasında oğlançıq doğa, oña Lenur adını bereler. Aile tezden dağıla, soñra ise cenk başlay. Polina eki balasınen Aqmescitke köçip kele.
1944 senesi qırımtatarlarnı Qırımdan sürgün ettiler. Lenur bu faciağa oğramadı – anası rus, o ise onıñ soyadını taşığan edi. 1946 senesi Lenur mektepke qatnap başladı. Onıñ er şeyi oñ kele edi, lâkin... tezden babası qırımtatarı olğanını, halq ise Vatanından marum qalıp, adaletsiz bir şekilde tuvğan toprağından quvulğanını ögrene. İnce, sezgir, şair tabiatlı Lenur öz halqınıñ taqdirini facia olaraq tanıdı.
1967 senesi sentâbr 5-te yalıñız kâğıtta qırımtatarlarnıñ yaşav yerini deñiştirmek sıñırlarını lâğu etken emir qabul etilgen soñ qırımtatarlar vatanına qaytmağa tırışıp başladılar. Bu sırada Lenur semetdeşlerinen tanış olıp, milliy areket saflarına qoşula. O, Qırımnı dolaşıp, qırımtatarlarnıñ sürgünligini, Qırımda qayd etmek redlerini qayd etip, informatsion bülletenler içün malümat azırlay ve, elbet de, tezden onıñ yurtdaşları qırımtatarlarğa belli olacaq şiirler yaza:
Nam Rodina nujna, kak v golod lomot hleba,
Kak serdtse bespokoynoye v grudi!
Ya da böyle satırlar:
Net, ya rojden ne tridtsat let nazad.
Ya sotni let broju po Perekopu.
Ya zaşçişçayu svoy oçag i sad.
Ya v gösti prinimayu vsü Yevropu.
1968 senesi oktâbr 9-da Lenur İbraimovnıñ evinde «vesiqa, mektüp, yazı ve diger şeylerni tapmaq» maqsadınen Qırım vilâyeti boyunca USSR Nazirler şurası yanındaki KGB idaresiniñ mahsus bölüginiñ hadimleri tintüv keçireler. Onıñ şahsiy vesiqaları, şiirler defterleri, em de yazma maşinkasını alıp keteler. 1971 senesi mayıs 11-de daa bir tintüvden soñ «Traurnaya informatsiya № 69»; «Ekstrennaya informatsiya»; «Protest molodeji goroda Bekabada (Özbekistan)»; «Obraşçeniye k grajdanam SSSR»; «Otkrıtoye pismo nedalekomu drugu» şiirler defterlerini alıp kettiler. Bir qaç künden soñ ise, 1971 senesi mayıs 20-de, İbraimov Aqmescitten Taşkentke yol alıp, kelip çıqqan soñ yaqalana. Onıñ işini tezden 1971 senesi iyün ayında apiske alınğan Ayşe Seitmuratovanıñ işi ile birleştirdiler.
Samarqand universitetiniñ ocası Seitmuratova qırımtatar milliy areketinde iştirak etkeninden sebep 1967 senesi mayıs ayında mahkeme etilip, aman-aman doquz ay devamında Lefotrovodaki KGB SSSR taqiqat izolâtorında oturdı. Buña baqmadan, o, areketten vazgeçmedi. Mahkemeden eki ay keçken soñ, 1967 senesi iyül 21-de, Ayşe bir çoq halq vekilinen beraber Kremldeki KGB SSSR reisi Yuriy Andropov, SSSR Baş prokurorı Roman Rudenko, SSSR İçki işler naziri Nikolay Şçelokov ile körüşüvde iştirak etti. 1971 senesi iyün 20-de onı kene de apiske alalar, tintüv neticesinde şiirler defteri, areket vesiqaları alına.
İbraimov ve Seitmuratovanı sovet qurumını aqaretlegen malümatlarnı azırlav ve tarqatılmasında (UK UzSSR 191-4 maddesi – UK RSFSR 190-1 mad.) qabaatlaylar. İyül soñunda Taşkent mahkemesi Lenur İbraimovnı 2 yılğa azatlıqtan marum qaldıra, Ayşe Seitmuratovanı ise – 3 yılğa.
Seitmuratova Baraşevo ve Yavastaki Mordoviya lagerlerinde oturdı (1974 senesi iyün 15-te azat etildi), İbraimov – Taşkent civarındaki lagerde (1973 senesi fevral 28-de azat etildi).
Kerçekten de – «meraqlı yaqınlaşuvlar ola»...
Malüm ki, lagerde Lenur İbraimov ğayet meşur olğan bir şahsiyet, dissident-papaz Pavel Adelgeym ile tanış ola.
Pavel Adelgeym – papaz, 2013 senesi avgust 5-te Pskovdaki evde ruhiy ceetten hasta olğan Moskva sakini tarafından öldürildi, – açıq göñülli ve alicenap bir insan olğanı belli. Repressiyalarğa oğratılğan ana-babanıñ oğlu, anası apiske alınğan soñ onıñnen beraber Qazahistanda ceza aldı. 1956 senesi pavel Kiyev Din seminariyasına oqumağa kire, lâkin siyasiy sebeplerden andan quvula. 1964 senesi Moskva din akademiyasını bitirip, Özbek SSR Kagan şeerinde papaz olaraq tayinlene.
Beş yıl soñra samizdat tarqatılması içün 190-1 madde boyunca («sovetlerniñ devlet ve cemaat qurumını aqaretlegen yañlış malümat tarqatılması») apiske alındı. Onıñ evinde Kümüş asır şairleriniñ şiirlerini taptılar: Ahmatova, Tsvetayeva, Mandelştam, Voloşinniñ. Bir yıl devamında Buharadaki KGB ceza evinde bulundı. 1970 senesi «sovet qurumına iftira atqanında» qabaatlanıp, 3 yıllıq lager cezasını aldı. 1971 senesi Qızıl-Tepa qasabasında İTU vaqiaları neticesinde sağ ayaqsız qaldı. 1972 senesi saqat olaraq azat etildi.
Bes-belli, lagerde papaz ve qırımtatar areketiniñ faali tanış olıp, dostlaşmağa başladılar. Netice olaraq ise – bir-birine bağışlağan şiirleri. Adeylgeym İbraimovğa aşağıdaki şiirni bağışladı:
Belıy Krım zastelil vinograd,
kak beda.
Tolko vam ne vernutsâ nazad
nikogda.
Pamât v serdtse,
kak noj vonzim –
Yarkim solntsem
ohvaçennıy Krım.
Slözı naşey
öbşçey bedı
V görköy çaşe
morsköy vodı.
Rodina, ruki tvoi tselovat
i glaza,
Tolko mne do tebâ dostat
nelzâ.
Rodina, otnâtaya,
no moya!
Vam – tolko slözı,
çujiye kraya.
Serdtse – tebe,
ögnevoy heruvim,
Dalekiy, no
nezabıvayemıy Krım!
İnanılmaz derecede tesir etken satırlar adamlar ne qadar farqlı olsa da, maneviy ceetten yaqın, merametli insanlar bir-birini añlaycaqlarını tasdıqlay...
Lenur İbraimov apis müddeti bitken soñ Qırımğa qaytıp, ocalıqnen oğraşmaq yasağını ala. Zeerlendi. 1986 senesi mart 12-de Aqmescitte vefat etti.
Şair onıñ halqı vatanına avdet olacağında emin edi, bu daqqağa az qalğan edi...
O may grâduşçiy viju ya –
Narod vernötsâ v kray rodnoy.
Tak vozvraşçayetsâ soldat –
İzbit, izranen, no jivoy.
Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı, Ukrainskogo PEN-klubınıñ azası
