Soñki bir qaç aynıñ yañılığı – Qırım işğaline qol tutqan faal yaşlar Krasnodar ve Moskvağa köçip keteler. Esasen iqtisadiy sebeplerden yolğa çıqalar. Baarde sahte «referendum»da rey bergen yaşlar iş, büyük imkânlar peşinde Rusiye qıtasına keteler. Bu nesil, artıq qaytmacağı belli.
Amma, mart 16 künü «referendumğa» barmağan, sentâbr 14 künü saylavlarğa qatnaşmağan, faqat Rusiye Federatsiyası, yerli «Regionlar firqası», ve Rusiyede yaşap, ölmege arz etken 30-40% vatandaşı taqidirini belgilegen yaşlarğa ne yapmalı?
Bir çare bar – yarımada azat etilgen soñ, qaytmaq içün vaqtınca ukrain qıtasına köçmek kerek.
Qırım vatanperverligi
Qırım işğalini tanıtmaq içün sahte referendumda rey bergen saylaycılarnıñ 32% bunı iqtisadiy sebeplerden yaptılar, amma er kesniñ başqa-başqa maqsadları bar edi.
Üyken nesilniñ bir qısımı (yarımadanıñ eki million ealisiniñ 500 biñi nefaqacılar) ve devlet vazifelerde bulunğan iqtisadiy cietinden faal sakinler "oturğan yerde" daa çoq içtimaiy imtiyazlar qazandılar. Rusiye Federatsiyasınıñ pasportlarını elde etken yaşlar ise, şu devletniñ qıtasına ebediyen köçmek içün, rey berdiler.
Yerli vatanperverlik aqqında efsanelerniñ episi saçmağa oşay. 2012 senesi yapılğan içtimaiy soravlarnıñ neticesine köre, yarımada sakinleriniñ ekseriyeti, balalarnıñ daa eyi yaşamasını istegenini köstere, demek olardan uzaqça bulunuvını arz eteler.
Eki yıl evelsi: «Balalarıñız, siz yaşağan köy (şeerde) yaşamasını ister ediñizmi?», degen sualge müsbet cevapnı soravdan keçkenlerniñ tek 33% berdi. Balalarnıñ başqa yerge ketmesini arz etken adamlarnıñ sayısı 51%-nı teşkil etti.
Tedqiqatlar, bu kibi fikirniñ saipleri esasen, bir vaqıtları yarımadağa köçip kelgen «slavân»lar olğanını kösterdi. Qırım mütehassısları, mısqıllap buña «yerleşmege yetiştirmeyip, keri qaytalar» dep aytalar.
Amma, qırımtatarlar köçüvge başqacasına davranalar. Yarımada içinde bir şeerden başqasına köçüvni alğışlaylar, Qırımdan tış köçüvge teñkidnen yanaşalar. Bunıñ sebebi, sürgünlikte pekingen milliy ğaye oldı, oña köre, qırımtatarlar vatanğa qaytıp, öz aqlarınıñ yerine ketirilüvini talap etmeli.
Qırım işğal etilgen soñ, Ukraina qıtasına 8 biñ qırımtatarı köçkeni de, üyken veya ş nesil qırımtatarlar tarafından menfiy qabul etile.
Avropa birliginiñ memleketlerinden birinde tasil alğan yaşlardan biri bu aqta: «Menim içün Qırımdan Kiyevge köçmek, demek icret etmektir"» - dedi.
İşte, Qırım azat etilgen soñ, yarımadanı tuvğan ev olaraq sayğan tamam qırımtatarlar avdet etip başlaycaqlar. Çünki olar, asılında sahte degil, aqiqiy vatanperverlik saipleri.
Kelecek nesilge yatırım yapmaq
Qırımdan köçkenler, psihologik ve iqtisadiy kerginlikten qurtulmağa isteyler, ve yolculıqnı yekâne yol olaraq köreler.
Yarımadada qalğanlar ise, köçüvni hainlik kibi köreler. «Siz Qırım aqqında i sbir şey bilmeysiz, çünki siz anda, biz ise, mındamız», – dep yazıqsınalar yarımada sakinleri.
Ukrainliler içün köçmege yer olsa, qırımtatarlar içün Qırımnı terk etmek pek küç.
Doğğan yerinin adını taşığan halq – qırımtatarlar, qırımlı – qyın bir seçim yapmalı. Qırımda qalıp, nesilniñ devam ettirilmesini tuvğan topraqta temin ete bile. Ketse, ğurbetlikte ömür keçirgen ecdatları, tuvğan topraqqa hainlik yaptı, demek.
Rusiyeniñ milletlerara, dinlerara saasında alıp barğan siyaseti vaziyetni daa beter yapa.
Mustaqil matbuat vastalarına yapılğan basqı, kütleviy teşviqat, mitinglerniñ yasaqlanuvı, milliy idare institutlarınıñ lâğu etilmesi, tintüv ves orav vastasınen yapılğan basqı, yaş qırımtatarlarnıñ çalınuvı ve öldürilüvi, rusiyeli ordu ve flotuna yaşlarnıñ alınuvı, assimilâtsiya qırımtatar halqı, hususan yaşlarnıñ inkişafına menfiy tesir etmesi mümkün.
Mustaqil Ukrainada doğğanlar içün Qırımnıñ işğali ciddiy bir psihologik zarar ketirdi. Siyasiy ayatta ve turmuşta milletlerara intiqam aluvı ketirilgen zararnı arttıra. BU meseleni nasıl all etmek mümkün?
Birinciden. Razı olıp, rusiyelilerniñ ayın-oyularını qabul etmek, bunı qırımtatar elitasınıñ bir qısımı endi yaptı. Böyle etip, resmiy olaraq havfsızlıq temin etile, siyasiy karyeranı qurmaq mümkün, em de qırımtatarlarnıñ siyasiy ayatta iştirak etüvini köstermege imkân bar. Amma, menfiy taraflar da bar: kendi siyasiy mevamından, tamır halqı statusından ve milliy-territorial cumhuriyetini tiklemek aqqından vazgeçmek kerek, adım-adım assimilâtsiyağa oğramaq ve siyasiy, medeniy margineske qoşulmaq lâzim.
Ekinciden. Öz özüni başqalardan ayırmaq, iç bir meselege kirişmemek. Böyle şekilde, siyasiy repressiyalardan qurtulmaq mümkün. Amma, akimiyetke yaqın olğanlar özlerini daa çoq eminliknen alıp baradajqlar, «halq içün şeytannen bile añlaşırmız» degenler faaliyetni devam etecekler, Rusiyeni desteklegen yaşlarnıñ sayısı ösecek.
Üçünciden. Studentlik yaşında olğan qırımtatar gençlerniñ ukrain qıtasına köçüvi. Ketip qaytmaları kerek. Esas menfiy tarafı şunda ki, yarımadada yaş nesilniñ azlaşuvı ve ukrain şeerlerine köçip qalmasıdır. Amma, iç bir yerde tanılmağan Qırım tasilinden, rusiyeli orduda hızmetten, FSB –den qurtarıp olmaq mümkün.
Esas maqsad ,yaşlarnıñ keyfiyetli tasil alıp, büyük şirketlerde ve devlet işinde tecribe qazanıp, kendi ticaret merkezlerini qurıp olmaları içün imkânlar yaratmaq. Bu fidanlarnı ileride, Qırım toprağına keçirmek mümkün olacaq.
Bunıñ imkâniyetligini yarımadada şirketlerni açqan ve faal çalışqan qırımtatar iş adamları tasdiqlamaq mümkün. Yarımadadan tış ösip- büyügen iş adamlar, regionda zemaneviy biznesni nasıl etip qurmaq ve halqqa nasıl etip fayda ketirmekni numayış ettiler.
Belli rsiyeli rossiyskiy investbankçı Slava Rabinoviç Qıtay Halq Cumhuriyetinde bu kibi tecribe aqqında «Vedomosti» neşirinde böyle yazdı: «Open Doors Report malümatına binaen, tek 2013 senesi Qıtaydan AQŞ 235 597 student keldi (2012 senesi ile teñeştirsek, yaşlarnıñ sayısı 21% östi). Amerirkağa yaşlarnı oqumağa yollağan devletler arasında Qıtay birinci yerde buluna. Qıtaynıñ yaşları Kanada, Büyük Britaniya, İsveçre, Frenkistan, Almaniya ve diger memleketlerge oqumağa keteler… On yıl devamında, er yıl Amerikağa kelgen qıtaylılarnıñ sayısı 20 %-ğa össe, tek AQŞ-da aliy tasil alğan qıtaylılarnıñ saysı 6 mln. teşkil etedejk. Diger ğarbiy memleketlerde daa 18 mln. qıtaylı tasil alacaq. Böyle etip, ğarpta eñ yaqın 10 yıl devamında 25 mln. qıtaylı oquycaq. Olar, Qıtay ealisiniñ orta qatlamınıñ büyük qısımı olacaqlar»,
Qırımnıñ eñ büyük degerliklerini saqlap qalmaqnı tüşünseñiz, yarımada yaşlarınıñ vaqtınca Ukraina qıtasına köçmesini teşkil etmek mümkün. Devlet, öz nevbetinde yaşlar içün imkânlar yaratmalı.
Yarımada azat etilgen soñ, Ukrainada aliy tasil ve tecribe saipleri olğan qırımlı yaşlar, Qırımnı iqtisadiy ve içtimaiy buhrandan çıqaruv işinde Ukrainanıñ tayançı olurlar.
Sergey Kоstinskiy, qırımlı siyasiy ekspert
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
