İslâm dini musulmanlarğa, ğayri muslimlerniñ tarafını tutıp, dindaşlağa qarşı çıqmağa qatiyen yasaq ete. Çoqusı alimlerniñ fikirine köre, böyle areketler birden dinden çıqara. Daa yımşaq noqta-i nazar – bu kibi areketler ağır günâh sayıla. İnsaiy baqıştan – bu hainliktir. Emirali Ablayev dindaşlarına qarşı Rusieye FSB idaresine muracaat etkenine ne qadar yımşaq surette qıymet kesilse de, o musulmanlar içün tüşkün insan ve serseriy biri sayıla.
Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresiniñ Federal telükesizlik hızmetine yapqan muracaatınıñ kopiyası, internette yer alıp, Qırım muftiliginiñ areketlerini soñki yeki yarım yıl devamında nezaret etken kişi içün beklenilmegen haber olmadı. İşğalden soñ Rusiye akimiyetinen işbirlik qurmaq Rusiye mahsus hızmetlerinen de işbirlikni qast ete edi. Lâkin «dostluqnıñ» böyle şekili – çaquv – çoqusı Qırım musulmanlarında menfiy duyğular doğura ve FSB-ge çaqqanlarnen birlikte ve bir yerde dinni kütmekten igrendire. Böyle bir netice Rusiyeniñ mahsus hızmetini quvandırmaz – Lubânkağa sadece kontrol astındaki diniy idare degil de, kontrol astında bulunğan ve aynı zamanda adiy müminlerniñ işançını qullana bilecek diniy idare kerek. Kontrol meselesinde iç bir sıqında yoq ta, amma işanç aqqında endi söz yürsetilmey. Elbette ki, «Hizb ut-Tahrirge» ve habaşit-tariqatçılarğa qarşı küreşte Ableyevni destekleycek soyları da tapılır. Lâkin çoqusınıñ közünde çaquv adisesi muftiyatnıñ onsız da qusurlı namına kesen-kes ziyan ketirdi.
Ablayevniñ imzası ile FSB-ge yolanılğan çaquv – mantıqlı netice: eger de müfti öz raqiplerini diniy munaqaşada yeñip olamasa, bügün küç kimde ise, oña muracaat ete.
Ablayev qırımtatarlarnıñ siyasiy yaşayışında halq liderleriniñ teşebbüsinen peyda olğan edi. O ilâhiyatçı, din alimi degil. Sadece kelişken insan, oñaytlı, belki, müminler arasında itibarı olmağanından sebep, atta tabi olğan biri. Bes-belli, o qırımtatarlar içün dinniñ emiyetine dair fikirlerinde Meclis yetekçilerinen razı edi. Adetince, milliy areket yolbaşçıları İslâmnı halq kimiliginiñ qısımlarından biri olaraq tanıy ediler. Siyasetçi böyle tüşünse – bir mesele, diniy yetekçi – başqa. O digerleriniñ isteklerini yerine ketirmek mecbur ola. Bügün Qırımda yarımadadaki musulmanlarğa duşmanca davranğan idare pekingen. Onıñ içün Ablayevniñ imzası ile FSB-ge yolanılğan çaquv – mantıqlı netice: eger de müfti öz raqiplerini diniy munaqaşada yeñip olamasa, bügün küç kimde ise, oña muracaat ete.
Ablayevniñ «çaqmasınen» bağlı şamata Mustafa Cemilevniñ ğayesini hatırlattı. O qıtaiy Ukrainada qırımtatar müftiligini tesis etmek fikirini aman-aman bir yıl evelsi seslendirgen edi, lâkin bu yöñelişte kerçek adımlar atılğanı daa körünmey. Ablayevni Qurultay saylağan edi, yani bütün halqnıñ vekâletli temsilcileri. Oña alternativ olaraq, din alimleri olmaq mumkünler. Olar adiy musulmanlar arasında çoq belli olmasalar da, alimler arasında itabar qazandılar. Qırımtatarlar arasında Saudiy Arabistanda, Lübnanda, diger devletlerde tasil körgen, otuz-qırq yaşları arasında bir-qaç kişi bar. Olar özlerini diniy fenlerniñ ögrenmesine, ocalıqqa, aşkârlıqqa teslim ettiler.
Olarnıñ arasından iç bir diniy yetekçi milliy liderniñ ya da Meclis reisiniñ yardımcısı olmağa razı olmaycaqtır. Aynı zamanda, Mustafa Cemilevniñ ve Refat Çubarovnıñ destegi olmasa, qıtada yañı müftilik teşkil etmege ve lâyıq yolbaşçı saylamağa da mumkün degil. Olar «Hacı Emirali» adını taşığan eski hatalarından ders çıqarmağa azırlarmı – bu 2016 senesiniñ soñuna qadar belli olacaq. Lâkin bundan ögüne siyasetçiler sualge cevap bermeliler: Qırımnıñ işğalcisi Ekinci Yekaterina tarafından işletilgen «diniy idareler» forması 21-ci asırda da musulmanlar içün kerekli qalamı?
Anvar Derkaç, jurnalist
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün