Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ muavini İlmi Ümerov endi bir aftadan ziyade psihiatrik hastahanede tutıla. O anda FSB muracaatınen mahkeme tarafından adliye-psihiatrik şifahanege yollanıldı. Soy-sop ve advokatları qorqalar ki, sağlığı zayıflaşqanı sebebinden delihane şaraitlerinde onıñ yaşayışı telüke astında qala. Avgust 26 künü Brussel, Berlin, Warszawa, Kyiv ve Melitopolde Meclis reisiniñ muavinine destek aktsiaları keçirildi.
İlmi Ümerovke qarşı cinaiy iş 2016 senesi mayıs ayında açılğan edi. FSB onı Rusiyeniñ territorial bütünlügini bozmağa çağırğanında qabaatladı. İlmi Ümerov ATR telekanalınıñ efirinde «Rusiyeni Qırımdan ve Donbastan çıqmağa mecbur etmege kerek. Ukraina qırımtatar halqınıñ statusı aqqında bazı qanunlarnı qabul etmek kerek, soñra ise Esas qanunğa deñişmeler kirsetmek kerek» aytqan sözlerini taqiqat böyle şekilde tanıdı. İlmi Ümerovke qabaat seslendirilgen soñ, oña Qırımdan tış çıqmağa yasaq etildi.
Avgustnıñ başında Meclis reisiniñ muavini adliye-psihiatrik ekspertizanı keçmege razı olmadı ve FSB taqiqatçıları onıñ mecburiy şekilde statsionar şaraitlerinde keçirilmesi aqqında muracaat etti. Avgust 11 künü Aqmescitte bu muracaat mahkeme toplaşuvında baqılğan vaqıtta İlmi Ümerov yaramadı ve onı acele yardım maşınası alıp ketti. Onsız mahkeme FSB muracaatına müsbet cevap berdi.
Siyasetçiniñ soy-sopı ve advokatları, 59 yaşındaki Ümerovnıñ sağlığı delihane şaraitlerinde telükege oğraycağınen terenden raatsız olğanlarını birden bildirdiler. Bu onıñ bir sıra hastalıqlarınen bağlı, olar arasında Parkinson hastalığı, gipertoniya ve şeker diyabeti.
Ümerovnı Qırım cumhuriyet psihiatrik hastahanesine avgust 18 künü yerleştirdiler, üç kün keçken soñ ise onıñ safdaşları ve yaqınları siyasetçiniñ sağlığı birden fenalaşqanını haber ettiler. Olarnıñ malümatlarına köre, öyle oldı ki, o hastahanedeki odasında esini coydı.
Aşsız ve ekimsiz
Şimdi İlmi Ümerovnıñ alı biraz tüzeldi, bu kibi beterleşüvler başqa olmadı, lâkin o küçsüzlikke ve baş ağırsına devamlı şikâyet ete. Bunı Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında onıñ qızı Ayşe bildirdi.
«Qan basımı atlamağa devam ete, qanında şeker seviyesi artqaç. Onıñ bütün hastalıqları böyle şaraitlerde öz aqqında bildire, o öz ilâçlarını vaqıtınde içkenine baqmadan… buña razılıq berdiler», - dedi o.
Ayşe dey ki, onıñ babasınıñ sağlığına eñ büyük telüke – vaqıtında aşamağanınen bağlı. O hastahanedeki aşnı aşamay, çünki anda psihotrop ilâçları qoyulmaq mümkün olğanından saqına. Onı ziyaret etmek içün ise künde tek eki kere vaqıt ayırıla. Bundan sebep, qızınıñ sözlerine köre, onıñ muntazam sürette soy-soptan yemek almağa imkânı yoq.
«Diyabet hastalarına çar-çabik aşatma menfiy aqibetler ketirmek mümkün. Biz ise şeker diyabet hastalarına kerek diyetanı temin etip olamaymız», - dedi Ayşe Ümerova.
Bundan da ğayrı Meclis muavinniñ yaqınları delihanede ihtisasiy ekimler ve aletler olmağanından raatsızlanalar. Kerek olğan vaqıtta oña kimse yardım etip olamaz.
Ümerovnı eki Moskvalı advokat qorçalay – Nikolay Polozov ve Mark Feygin, ve olarnıñ qırımdaki eki işdeşi – Emil Kürbedinov ve Edem Semedlâyev. Olar endi bir-qaç adliyeviy aletni qullanıp başladılar: rusiyedeki quvvet strukturalarına taqiqatnıñ areketlerinen bağlı şikâyet yolladalar, ve Qıynavlarğa qarşı Avropa komitetine muracaat ettiler. Advokat Mark Feyginniñ sözlerine köre, İlmi Ümerovnı hastahanege uquqiy esas olmadan yolladılar, çünki mahkeme qararı küçüni daa almadı.
«Bu qararğa daa itiraz etilecek, ve itiraz daa keçmedi, lâkin tecribe öyle ki, adetince eda etip başlaylar. Lâkin daa üstün itiraz mahkemesi bu qararnı iptal etse, soñ ne olacaq? O ise endi aman-aman eki afta yata», – dey advokat.
Onıñ sözlerine köre, resmiy noqta-i nazardan, İlmi Ümerovnı serbest qaldırmağa mümkün, itiraz mahkemesiniñ qararını beklemeden – bu içün ekimlerniñ taqiqatnen uyğunlaşqan qararı yeterlidir.
«Formal olaraq, ekspertiza 21 kün devam ete, lâkin, nazariy olaraq, olar evelden de aytmaq mümkünler: «Oldı, biz ende ögrendik, bizge yeterli, bizge onı mında tutmağa başqa kerek degil». Lâkin, añlaysıñızmı, anda nasıl vaziyet. Anda FSB-den ğayrı başqa iç bir kimse bir şey çezmey», – dep qayd ete Mark Feygin.
Halqara reaktsiya
İlmi Ümerovnıñ çoqusı semetdeşleri onıñ taqdirinen raatsızlana. Malüm ki, Rusiye astındaki akimiyet yarımadada tınç toplaşuvlarnı keçirmege yasaq ete. Ve miting yerine avgust 22 künü bir-qaç yüz qırımtatarı Bağçasarayda, onıñ evinde toplaşıp, musudmanca cemaat duasını keçirdi.
Kyivte Meclis ve bir sıra cemaat teşkilâtlarınıñ teşebbüsinen avşust 26 künü İlmi Ümerovke destek olaraq minig ötkerildi. Bir-qaç yüz adam Mustaqillik Meydanında toplaştı ve Meclis reisiniñ muavinine qarşı yapılğan basqılarnı toqtatmağa talap etti. Bu basqılar KGB zamanlarında «cezalandırıcı psihiatriya» olaraq qullanılğan usullarnı hatırlata. Aktsiyada Ukraina Tış işler nazirliginiñ spikeri Maryana Betsa iştirak etti. Öz çıqışında o vade etti ki, ukrain diplomatları Meclis reis muavinini qanunsız taqip etken Rusiyege tesir etmek içün bütün ğayretnen çalışacaqlar.
«Ukraina Tış işler naziri Pavlo Klimkin… İlmi Ümerovnen bağlı meseleni kelecek afta büyük merasimde köterecek. OSCE çerçevesinde 57 OSCE devletiniñ iştiraginen ğayrı resmiy merasim ötkerilecek. İlmi Ümerovnıñ adı birinci olaraq seslendirilecek», – dey Maryana Betsa.
Öz nevbetinde Ukraina Yuqarı Şurasınıñ tış işleri boyunca komiteti demokratik devletlerniñ parlamentlerini İlmi Ümerovnı yibermek talaplarını Rusiyege yollamağa çağırdı. Buña beñzer çağıruv ile ukrain deputatları Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ qıynavlarğa qarşı Komitetine, BM Baş kâtibiniñ insan aqları boyunca yardımcısı Ivan Šimonovićke, Avropa Parlamentine ve diger müessise ve teşkilâtlarğa da yolladı.
«Ruside yolbaşçılığınen qanunsız yaqalanğan siyasiy mabuslarnıñ yiberilmesi aqqında muzakereler alıp barılğan vaqıtta demokratik devletlerniñ birleşken ğayreti öz tesirini endi isbaatlağan edi», – dep aytıla ukrain parlamentiniñ muracaatında.
İlmi Ümerovke qarşı yapılğan basqını toqtatmaq çağıruvınen Human Rights Watch, dünyada eñ büyük uquq qorçalav teşkilâtlarından biri, Rusiyege muracaat etti.
«Ümerovnıñ mecburen pisihiatriyada tutılması – aqlarınıñ yaman bozuvıdır. Bunen beraber bu – onı sustırmaq ve onıñ itibarını qaralamaq içün psihiatriyanı rezaletli qullanmaq ıntıluvıdır. Böyle praktika Sovetler Birliginde dissidentlerge qarşı qullanıla edi», – dep beyan etti teşkilât.
Bundan da ğayrı, avgust 26 künü İlmi Ümerovke nisbetten basqını toqtatmaq talapları ile cemaat aktsiyaları Brussel, Warszawa ve Berlinde keçirildi. Meclis reisi muavininiñ soy-sopları deyler ki, o özü cesaret ruhını saqlay ve öz noqta-i nazarından, bir şeyge baqmadan, vazgeçmeycegini ayta.
