Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Suriyeden ketkenler, Qırımdan da keterler


Tu-154 ve Su-34 Rusiye uçaqları Hmeymim aviabazasından Rusiyege daimiy bulunuv noqtalarına qaytalar. 2016 senesi mart 15 künü
Tu-154 ve Su-34 Rusiye uçaqları Hmeymim aviabazasından Rusiyege daimiy bulunuv noqtalarına qaytalar. 2016 senesi mart 15 künü

Mahsus Qırım.Aqiqat içün

Rusiye ordusınıñ Suriyeden çıqması dünya kütleviy haber vastalarınıñ esas mevzusı oldı. Kreml alğan qararnıñ sebepleri tam degil ve tolusınen añlaşılmay, Rusiye bir şeyler qazanğanını tüşüngenler çoq degil. Ordunıñ ne sebepten kirdi de pek añlaşılmay edi. Asılında, sebebi pek adiy: Kremlniñ parası bite. Meraqlı bir şey: gece gizli-gizli keçirilgen iqtisadiy toplaşuvdan soñ Putin apansızdan yaşav maliyetini eksiltmege, ordusını Suriyeden çıqarmağa, bergilerni arttırmağa qarar ala. Ğarp kreditleri berilmeycegini añlamaq kerek, ğaliba. Gece toplaşuvından soñ milliy para tez-tez tüşmege başladı.

Bütün totalitar rejimleri dağılmadan evel milliy paraları ucuzlaşqan, devalvatsiyası olğan edi. Faşistlerniñ kapitulâtsiyasından evel reichsmark fiyatı ayaqyol kâğıdınıñ fiyatından pek farq etmey edi. Sovetlerniñ rublesi SSCB dağılmadan eki afta ögüne tüşti. Suharto rejiminiñ dağılmasına eki yıl qalğanda İndoneziya rupiya tamamen tüşti. Tarihta bir sıra misal bar, amma eñ esası şu ki: milliy paranıñ ucuzlaşması ve dealvatsiyası siyasiy deñişmelerniñ işaretidir, tam bir indikator. Zemaneviy Rusiye de istisna olmaycaqtır. Olacaq qazanıñ bütün alâmetleri bar.

Demek ki, ortaq Asad rejiminiñ maliye etilmesini toqtatıp, tezden diger leyhalarnı da toqtatmağa mecbur olacaqlar. Nevbette, şübesiz, Ukraina. Donetsk separatistleri bayağı para istey, amma hazinede buhran başlanğanınen «rus dünyası» da pek kerekmey ola. Mında özüni qurtarmaq kerek.

Siyasiy rejim deñişse, radikal islâatlar olsa, Qırım qaytarılsa, Donbass işğalden qorçalansa, buhran biter

Rusiyeni qaplap alğan iqtisadiy buhranğa obyektiv bir sürette qıymet kese bilmek içün soñki bir qaç afta çıqqan Rusiye gazetalarınıñ serlevalarına baqmaq yeterlidir. Gazetalar rusiyelilerniñ yaşav maliyeti eksilgenini, Qırım seferlerini kerçekleştirgen ava şirketlerine devlet yardımı eksilgenini, Fevqulâde vaziyetler hızmetiniñ hadimleri aylıqlarını alamağanını, yaqar içün qullanuv bergisi artqanını yazalar. Bu tam bir iqtisadiy buhrannıñ başlanğıçıdır. Kremlniñ vaziyeti şöyle: cermay sığırı buhurdan nefes ala, silâ ihracı toqtaldı ve yılda yalıñız 5-7 milliard dollar kâr ketire, resmiy malümatqa köre, ağaç ihracı da yıldan eñ çoq 3 milliard dollar qazandıra, atom sanayısı yoq ola, kâinat ise masraflı bir saa ola. Ğarp Kremlge kesen-kes para bermeycek. Zemaneviy Rusiye cermaydan ğayrı başqa bir yerde kâr qazanamaz, ulu reis üküm etken müddet devamında aman-aman 1500 büyük ve orta zavod ve müessise qapatıldı. Ğaliba, bu semereli idareniñ neticelerini körmege vaqıt kelgen.

Rusiye matbuatı Qırımnı ihtiyaclarını qarşılaycaq bir regionğa çevirmek kerek, dep aytmağa başladı, yarımadada Qırımğa raatlanmağa kelgen er kesni tebessüm ile qarşılamağa, nezaketli olmağa teklif eteler. Bu laflar vaziyet ne qadar kergin olğanını isbatlay. Bunı seslendirmek – bir şey yapıp olamağanını aytmaq demektir, inkişaf planı olmağanını tasdıqlamaqtır.

Putinniñ Rusiyesi buhrandan çıqamaz. Siyasiy rejim deñişse, radikal islâatlar olsa, Qırım qaytarılsa, Donbass işğalden qorçalansa, buhran biter. Bir baqıştan, adiy bir qarar imperatorlıq añı, ulu devlet mefküresine zıt kele. Faqat iqtisayat qanunlarını aldatamazsıñ. Bir kün kelir, olar tertip-nizam esaslanğan mefküre bağlarını yoq eterler. Öleyatqan iqtisadiyatnı pioner zorkaları ve sahte tebessümler canlandıramaz, final da yaqınlaşa – Suriyeden ketken olsalar, Qırımdan da keterler. Lâkin külip ya da ağlap ketecekler belli degil, vaqıt kösterir.

İvan Lenskiy, Amerika blogeri, qırımlı

«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün

XS
SM
MD
LG